Виктор Правдин
Танцавальны марафон
6
Пошукi Александровiч пачалiся з нейкай незразумелай таямнiчасцi. Хмара спярша пазванiў дадому, але тэлефон упарта маўчаў, а на працы мiлагучны жаночы голас млява паведамiў, што ў фiрме «Венера» Галiна Вiктараўна Александровiч не працуе i нiколi не працавала.
«Але ж у пратаколе допыту значыцца зусiм iншае… Што падштурхнула каханку Шапавалава да хлуснi? – разважаў Хмара. – Чаму яна ўзгадала фiрму “Венера”? Наўмысна замоўчвае месца сапраўднай працы? Магчыма, але навошта такая дакладнасць, ды яшчэ пасаду пазначыла – кансультант?» Хмара яшчэ раз патэлефанаваў у «Венеру» i паспрабаваў высветлiць, чым займаецца фiрма. У адказ усё той жа мiлагучны голас завучана i з непрыхаваным юрлiвым пачуццём працытаваў:
Калi ў вас праблемы з сексам
I каханне толькi ў сне,
Вы прыходзьце у «Венеру»,
Знiмем мы праблемы ўсе…
Гэтае вершаванае тлумачэнне падзейнiчала лепш, чым Мiкулiчавы хiтраватыя намёкi на паглыбленую праверку смерцi Шапавалава. Праз гадзiну Хмара быў на вулiцы Танкавай i хутка знайшоў дом і пад’езд, дзе жыла Александровiч. На ўваходзе Хмара звярнуў увагу на перапоўненую газетамi паштовую скрынку. Было вiдавочна, што Александровiч даўнавата не наведвалася па гэтым адрасе. Здагадка пацвердзiлася, i лейтэнанту нiчога не заставалася, як гаварыць з суседзямi.
На лесвiчнай пляцоўцы месцiлiся чатыры кватэры, але толькi ў адной адазвалiся на званок. Хмару непамерна доўга i прыдзiрлiва вывучалi праз вочка, за дзвярамі чуўся шэпт i старэчы кашаль. Лейтэнант нецярплiва зноў нацiснуў на кнопку званка, выцягнуў з кiшэнi мiлiцэйскае пасведчанне i, разгарнуўшы перад самым вочкам, строга сказаў:
– Я з мiлiцыi, хачу задаць некалькi пытанняў.
Пасля гэтых слоў на нейкi момант запанавала цiшыня, потым зноў данёсся шэпт, i нарэшце шчоўкнуў замок, дзверы прачынiлiся, але роўна настолькi, наколькi дазваляў серабрысты ланцужок. У шчылiне з’явiлася сухая, жоўтая, быццам з воску, рука.
– Дай дакумент, – рэзкавата загадаў нябачны гаспадар i надрыўна закашляўся.
Хмара без ваганняў паклаў пасведчанне на дрыжачую далонь, якая iмгненна знiкла, шчоўкнуў замок. Лейтэнант цярплiва чакаў. Нарэшце дзверы адчынiлiся, i ўсё той жа голас запрасiў:
– Праходзьце.
У вузкiм, як размiнуцца дваiм, калiдорчыку стаялi стары i старая. Абое невялiкага росту, хударлявыя, зямлiста-шэрага колеру твары былi пасечаныя глыбокiмi зморшчынамi. Дзве пары выцвiлых слязлiвых вачэй з цiкаўнасцю i страхам глядзелi на лейтэнанта. Хмара нечакана разгубiўся, яму нiколi ў жыццi не даводзiлася бачыць людзей гэткага сталага веку. Ён павiтаўся i паспешлiва патлумачыў:
– Я шукаю вашу суседку з сорак пятай кватэры.
Гаспадары перазiрнулiся.
– Гавары ты, – прашапялявiла старая i, унiкаючы глядзець на Хмару, разгублена дадала: – У кватэру не запрашаем – не прыбрана.
– Усё ў нас чыста, – нечакана ўзвiўся гаспадар, ягоныя шчокi па-ружавелi, вочы ажылi.
– Не запрашаем, бо няма чым частаваць, – гаспадар нечакана змоўк, ухапiў сябе за дрыжачую скiвiцу i, не зважаючы на Хмару, паправiў устаўныя зубы. – Гарбата i тая скончылася, а схадзiць у краму не можам – ногi не iдуць.
– Ды мне пачосткi нiякай i не трэба, – адчуваючы, што чырванее, адмахнуўся Хмара; ён ужо шкадаваў, што так настойлiва рваўся ў гэтую кватэру.
– Госць у хату – стаў самавар, – падвёў рысу гаспадар, які быццам i не чуў лейтэнантавых слоў.
Старая цяжка ўздыхнула i пашкрэбала на кухню. Было вiдавочна, што мужавы словы тычылiся толькi яе.
– Давайце я схаджу ў краму, – нечакана прапанаваў лейтэнант.
Гаспадыня прыпынiлася, прыхiльна паглядзела на Хмару.
– Памажы, унучак, а то…
– Цыц, баба! – гнеўна перапынiў жонку стары. – Чалавек на дзяржаўнай службе, гэта табе не блiнцы на патэльнi пераварочваць…
– Ды я мiгам, – стаяў на сваiм лейтэнант, – кажыце, што купiць.
Праз сорак хвiлiн Хмара сядзеў за сталом насупраць гаспадара кватэры i з высокага кубачка сёрбаў гарбату ў прыкуску з драбавым цукрам. Фiлiпаўна, так назвалася жонка старога, няспешна раскладвала прынесеныя лейтэнантам прыпасы: што ў халадзiльнiк, што ў шкапчык каля плiты, што на падваконне. Гаспадар аказаўся чалавекам упартым i па-старэчы крыўдлiвым. Ён адразу заявiў, што яму ёсць што сказаць, але нiчога гаварыць не будзе, пакуль «прадставiцель кампетэнтных органаў» не пап’е з iм гарбаты. Хмары нiчога не заставалася, як падпарадкавацца i моўчкi чакаць, калi стары зменiць гнеў на лiтасць.
– Значыць, органы зацiкавiлiся суседкай з сорак пятай кватэры? – здаволiўшы самалюбства, здалёк пачаў стары.
– Так, – кiўнуў Хмара.
– Ну i правiльна робiце, што цiкавiцеся.
– Коля! – Фiлiпаўна прыпынiлася каля стала з цэлафанавым мяшэчкам грэчкi ў руках, шматзначна зiрнула на мужа.
– Што Коля? – бразнуў лыжкай аб стол гаспадар. – Мне восемдзесят пяць, i за столькi гадоў больш дурной бабы, як Галька, не сустракаў.
– Можа, яшчэ ўсё наладзiцца, – патупiлася гаспадыня, вiдавочна, дакараючы сябе, што зачапiла мужа.
– На-ла-дзiцца! – шапялявячы, перадражнiў жонку гаспадар. – Ад дабра дабра не шукаюць… А Гальцы ўсяго мала… Баба-гром… Такога чалавека Бог паслаў, а яна хвастом, як…
– А ты языком, як памялом! – зазлавала Фiлiпаўна. – Пашкадуй слых маладога чалавека.
Гаспадар прымоўк, слепавата зiрнуў на Хмару i, збiраючыся з думкамi, на нейкi час сцiшыўся, моўчкi дапiў астылую гарбату. Жонка зноў напоўнiла ягоны кубак.
– А для органаў iнфармацыя будзе такая… – стары кiнуў у кубак кавалачак цукру, трошкi павагаўся i паклаў яшчэ адзiн. – Галька, хоць i бядовая, але баба неблагая, iншым разам нават добрая. Змоладу ўсё жанiхоў перабiрала, а як трыццаць булькнула – хахаляў… Але нiхто i не прыжыўся, цяперака – нi мужыка, нi хахаля… Ды i я з такой не жыў бы, – нечакана зрабiў выснову гаспадар i, задзiрлiва паглядзеўшы на жонку, падмiргнуў Хмары.
– Цьфу ты! – плюнула старая. – Зусiм з глузду з’ехаў! Ва ўборную сам не сходзiць, а падмiргвае!
Стары насупiўся i надоўга замаўчаў. Хмара цярплiва чакаў, але ў нейкi момант варухнулася сумненне, што дарма трацiць час, слухаючы старога маразматыка. Тое, што следчы маўчыць i не задае пытанняў, гаспадар ацанiў па-свойму.
– Ты раскажы пра апошняга ўхажора, – паспрабавала схiтрыць гаспадыня, яна, вiдавочна, хвалявалася, i такая падказка выглядала па-дзiцячы наiўнай. – Напэўна, з-за яго чалавек i прыйшоў.
– Не ўмешвайся, – зласлiва буркнуў стары, – дойдзем i да апошняга, трэба па-парадку, органы павiнны ведаць усю карцiну… А даўжэй за ўсiх пратрымаўся з Галькай наш Iван Мiкалаевiч…
«Ну, нарэшце, – узрадавана падумаў Хмара. – Вiдаць, Шапавалава тут добра ведалi i цанiлi, калi называюць поўным iмем».
– Золата, а не чалавек, – iмгненна дала характарыстыку Шапавалаву гаспадыня.
– Што праўда, то праўда, – падтрымаў жонку стары.
– Iван Мiкалаевiч Вам радня? – удакладнiў Хмара, нязмушана падштурхоўваючы размову ў патрэбны накiрунак.
– З чаго Вы ўзялi? – насцярожыўся стары.
– Вы самi сказалi «наш Iван Мiкалаевiч».
Гаспадар на хвiлiну задумаўся, пачмокаў губамi, адсунуў ад сябе кубак з гарбатай.
– Я ў пераносным сэнсе, – стрымана патлумачыў ён i, шукаючы падтрымкi, паглядзеў на жонку.
– Пра Шапавалава ведаем толькi харошае, – знайшлася гаспадыня i таропка выпалiла: – Ён нам як родны сын. І не вiнаваты зусiм Iван Мiкалаевiч. Дый той, другi, таксама не вiнаваты… Справа далiкатная…
– Што тут далiкатнiчаць, праз Гальку мужыкi пабiлiся, яна звяла, – не сцярпеў гаспадар i нечакана папярхнуўся, зайшоўся цяжкiм грудным кашлем.
Фiлiпаўна замiтусiлася, паставiла на стол блакiтную цукарнiцу з трэснутай накрыўкай i з вузкага скасавуранага шкапчыка, якi вiсеў каля акна, дастала бутэлечку з лекамi. Адкруцiла металiчную пробку i напоўнiла яе мутнаватай вадкасцю. Пакой iмгненна запаланiлi прытарныя бальнiчныя пахi. Стары цяжка праглынуў мiкстуру i вачыма, поўнымi слёз, паглядзеў на жонку, махнуў рукой. Фiлiпаўна даволi моцна пачала стукаць яго далонню па спiне. Пасля гэтых няхiтрых i, напэўна, частых аперацый кашаль у старога прапаў гэтак жа хутка, як i пачаўся.
У Хмары часцей застукала сэрца, калi пачуў пра бойку памiж Шапавалавым i, як зразумеў, чарговым палюбоўнiкам Александровiч. Ён з цяжкасцю стрымлiваўся, каб не пачаць задаваць пытаннi, але своечасова спахапiўся, вырашыў даць магчымасць суседзям Александровiч апраўдаць учынак улюбёнца Шапавалава.
– Галька – злыдня, – аддыхаўшыся, працягваў стары. – Пакуль Iван Мiкалаевiч быў у рэйсе, зацягнула ў ложак другога.
– Шапавалаў – мужчына вiдны, а той, другi, – стары, малы, пляшывы… – рэзкавата кiнула, як выплеснула, Фiлiпаўна.
– Во-во, – вышчарыўся гаспадар, – лысы, нягеглы, але ж калi Галька выбрала, напэўна, мае ў штанах.
– Мае, толькi не тое, што думаеш… – прабурчала гаспадыня. – На грошы спакусiлася дурнiца.
– Не памятаеце, калi тое было? – насцярожана ўдакладнiў Хмара i адразу пашкадаваў, што ўставiў свае пяць капеек.
Старыя iмгненна замаўчалi, насупiлiся. Узнiклае напружанне парушаў толькi настырны струменьчык вады, якi весела цурчаў з непрыкрытага крана.
– Цi не ў той дзень мы чакалi тэлемайстра? – першая парушыла маўчанне Фiлiпаўна i няспешна засоўгала нягнуткiмi нагамi ў калiдор. Рыпнулi дзверы, праз хвiлiну голас гаспадынi пачуўся з другога пакоя, але слоў было не разабраць.
– І ўсё ж, дзе мне знайсцi Александровiч? Яна бывае дома? – па-змоўнiцку азiрнуўшыся на дзверы, за якiмi знiкла гаспадыня, спытаў Хмара ў старога.
– Цяперака не знойдзеце, – важна пачмокаў губамi гаспадар. – Той, другi, павёз нашу кралю на нейкiя астравы. На Нары цi што?
– Не на Нары, а на Канары, – увайшоўшы, паправiла мужа Фiлiпаўна.
– Усё адно, – адмахнуўся стары. – Нары, Канары… Па мне, лепш нары…
– Вось, зiрнiце, – гаспадыня падала лейтэнанту гарантыйны талон на рамонт тэлевiзара. – У той дзень, як прыходзiў майстра, Iван Мiкалаевiч пабiў Гальчынага кавалера.
– Чацвёртага лiпеня, – уголас прачытаў Хмара.
– Правiльна, – пагадзiўся стары, – яшчэ гэты майстра разнiмаў петухоў.
7
І ўсё ж, такi важны факт, як бойка палюбоўнiкаў Александровiч, не змянiў поглядаў Хмары на справу Шапавалава. Наадварот, ён яшчэ больш упэўнiўся, што нiякага крымiналу ў раптоўнай смерцi Шапавалава няма. Ды i адкуль той крымiнал мог узяцца, калi насiлля ў адносiнах да памерлага не было, аб чым гавораць сведкi, што пацвердзiла i экспертыза. Хмара не пярэчыў Мiкулiчу, якi часцяком апеляваў ускоснымi нават не фактамi, а меркаваннямi, разумеў, што пераканаць падпалкоўнiка ён зможа, толькi даказаўшы, што адбыўся няшчасны выпадак.
«Яму што, няма чым заняць следчых? – у думках злаваўся лейтэнант. – Цi мо правярае мае прафесiйныя здольнасцi? Калi так, то ўпустую трацiць час», – злосць штурхала Хмару да самастойных i больш рашучых дзеянняў.
Пакiнуўшы кватэру забытых людзьмi i Богам суседзяў Галiны Александровiч, лейтэнант спярша хацеў паведамiць Мiкулiчу пра бойку з удзелам Шапавалава, але нешта стрымала, напэўна, прынiжанае, задзетае самалюбства. «Мiкулiч загадаў высветлiць сапраўдную прычыну таго, чаму хворы Шапавалаў знаходзiўся на танцах, – разважаў Хмара, наперад пралiчваючы, чым зможа апраўдацца. – Што ж, буду шукаць, а як знайду – тады i далажу пра ўсё адразу».
На вулiцу Кузьмы Чорнага Хмара дабраўся хвiлiн за трыццаць. З матэрыялаў справы было вядома, што па месцы жыхарства Шапавалава быў прапiсаны дваццацiпяцiгадовы сын Сяргей, хоць з бацькам ён i не жыў. Не было сумненняў, што цяпер Шапавалаў-малодшы атабарыцца ў бацькавай кватэры. Хмара не дамаўляўся на сустрэчу, але разлiчваў, што ўдасца пагаварыць не толькi з суседзямi, а i з новым гаспадаром.
Лейтэнанту пашэнцiла. Дзверы ў кватэру адчынiў высокi, неймаверна шырокi ў плячах чарнявы хлопец. Шырока пасаджаныя шэрыя вочы паволi абмацалi Хмару з галавы да пят, на лбе з’явiлася некалькi глыбокiх зморшчын. Вiдавочна, Шапавалаў сiлiўся ўзгадаць няпрошанага госця.
– Я з мiлiцыi, – прадставiўся Хмара. – А Вы Сяргей Iванавiч?
– Угу, – хiтнуў галавой хлопец i разгублена ўздыхнуў: – Цяпер тут жыву.
– Мне трэба задаць Вам некалькi пытанняў, будзем гаварыць тут цi…
– Заходзьце, – спахапiўся Шапавалаў i не тое што саступiў месца, а неяк адсунуў сябе ад уваходу.
«Ну i шафа!» – трошкi з зайздрасцю падумаў пра здаравяка Хмара i з цёмнага калiдорчыка адразу ўвайшоў у пакой. Ад нечаканасцi лейтэнант аслупянеў, ён чакаў убачыць што заўгодна, толькi не вялiзную, ад сцяны да сцяны, штангу, якая манументальна высiлася на двух матрацах. Праваруч, каля дальняй сцяны, стаяў незасланы ложак, каля яго пузацiлiся чатыры блiскучыя чорныя гiры. Больш у пакоi нiчога не было, калi не лiчыць цюлевых занавесак на вокнах i каляровай на ўсю сцяну рэпрадукцыі, прыклеенай скотчам да шпалер, на якой, напяўшы мускулы, застыў лысы волат з тупым выразам на твары.
– Гасцей не чакаў, – прыкрываючы коўдрай ложак, незадаволена буркнуў Шапавалаў i адразу спахапiўся, вiнаватая ўсмешка скрывiла твар. – Мацi хацела пусцiць кватарантаў, а мне патрэбна спортзала… Дом старой пабудовы, столь высокая – тое што трэба.
Хударлявы Хмара з ўсiх вiдаў спорту па-сапраўднаму любiў толькi шахматы, таму захапленне «спортзалай» успрыняў скептычна.
– Не хацеў бы я жыць нiжэй паверхам, – лейтэнант шматзначна некалькi разоў стукнуў нагой па падлозе i адразу перайшоў да справы: – А хачу спытаць толькi аб адным: чаму Ваш бацька пайшоў на танцы, ён жа быў хворы?
– Ведаеце, а пра суседзяў я i не падумаў, – як i не чуў Хмару Шапавалаў. – Лiчыце, што ў мяне могуць быць праблемы?
– Праблемы будуць, калi з вышынi росту гэтая жалязяка грукнецца на падлогу.
– Я думаю пра iншае, – кульнуўся з нагi на нагу Шапавалаў i пачасаў патылiцу. – Я сто дзесяць кiлаграмаў ды штанга дзвесце… Падлога не правалiцца?
– Слухай, Сяргей, – перайшоў на ты Хмара, – тваё жалеза яшчэ прынясе непрыемнасцi, а калi не будзеш адказваць на мае пытаннi, гарантую непрыемнасцi ўжо сёння…
Пагроза падзейнiчала. Шапавалаў iмгненна падабраўся, цяпер шэрыя вочы глядзелi на лейтэнанта перасцярожлiва i аддана.
«Нешта з гэтым цельпуком не тое, – нечакана падумаў Хмара, – затарможаны i на жалезе сваiм памешаны да ненармальнасцi».
– Не звяртайце ўвагi, – аблiзнуў сухiя, патрэсканыя вусны Шапавалаў, – проста ў мяне хутка спаборнiцтвы, а спортзалу на рамонт зачынiлi. Нешта арэндаваць грошай няма, вось i прыходзiцца круцiцца.
«Ну, хоць нешта нармальнае пачуў», – падумаў Хмара, а ўголас па-начальнiцку строга спытаў:
– Хачу зразумець: чаму бацька пайшоў у клуб «Каму за трыццаць»? Не маленькi ж, у ягоныя гады гэта iнакш як глупствам не назавеш.
– Яго папрасiлi прыйсцi.
– Хто? – насцярожыўся Хмара i адразу ўзгадаў Мiкулiча: што, калi падпалкоўнiк правы?! Раптам i сапраўды смерць Шапавалава не такая ўжо i недарэчнасць? Але ж на падставе фактаў нiякiя версii, акрамя няшчаснага выпадку, не паддаюцца логiцы. А калi ўсё адкiнуць i слепа паверыць Мiкулiчу? Тады адразу напрошваецца выснова, што падпалкоўнiк нешта ўтойвае – ён ведае больш, чым напiсана ў афiцыйных дакументах.
– Гэтага я не ведаю, – адказаў Шапавалаў. – У той дзень я меўся наведаць продка, ён абяцаў даць грошай, але бацька перанёс сустрэчу, сказаў, што яго запрасiлi ў клуб «Каму за трыццаць». Хто запрасiў – не сказаў, ды мяне гэта i не цiкавiла, я заўсёды быў супроць гэтага клуба састарэлых. Адным словам, дахадзiўся стары…
– Не здагадваешся, хто мог запрасiць на танцы Iвана Мiкалаевiча?
– Канечне, здагадваюся, нават упэўнены, – патупiўся Шапавалаў; ён нечакана пачырванеў, вочкi замiтусiлiся. – Бацька толькi да адной жанчыны мог пабегчы хворы…
– Да Галiны Александровiч? – не сцярпеў, спытаў Хмара.
– Да яе, распуснiцы, – кiўнуў Шапавалаў. – Ляжаў бы дома, пiў таблеткi, глядзеў тэлевiзар – i ўсё было б добра. Уцюрыўся на старасцi гадоў, вось i атрымаў.
Шапавалаў хацеў яшчэ нешта сказаць, але прамаўчаў, толькi адчайна махнуў рукой. Хмара расцанiў хваляванне хлопца як належнае i больш роспытамi не назаляў. Зрэшты, ён пачуў тое, што трэба было абмазгаваць. Лейтэнант развiтаўся, але папярэдзiў, што iм яшчэ давядзецца сустракацца.
Ужо ў дзвярах Хмара прыпынiўся, яму здалося, што Шапавалаў штосьцi недагаворвае.
– А цябе нiчога не здзiўляе ў гэтай гiсторыi?
– Здзiўляе, – пагадзiўся Шапавалаў. – Бацька быў чалавек ашчадны, нават сквапны, нiколi вялiкiх грошай з сабой не насiў. А тут раптам у кiшэнi – семсот долараў! Вось гэта i здзiўляе.
Хмара разлiчваў, што размова пойдзе пра Александровiч, але адказ хлопца нечакана насцярожыў, прымусiў паглядзець на падзеi ягонымi вачыма.
«I сапраўды, – падумаў Хмара, – Шапавалаў-малодшы змушае зацiкавiцца: што за грошы былi ў нябожчыка? А менавiта семсот долараў значылiся ў пратаколе вопiсу рэчаў пацярпелага. А на гэта нiхто, акрамя сына, увагi не звярнуў».
– Ты хочаш сказаць, што Iван Мiкалаевiч не мог мець пры сабе столькi валюты? – паспрабаваў удакладнiць лейтэнант.
– Я ведаю бацьку, – сказаў, як адсек, Шапавалаў-малодшы. – Пяць-дзесяць баксаў яшчэ мог трымаць пры сабе, толькi не семсот! Неяк адвалiў мне сотню, дык суправаджаў да самай хаты, у кожным прахожым бачыў рабаўнiка.
Гаварыў Шапавалаў пераканаўча, але ж факт заставаўся фактам: ягоны бацька меў пры сабе немалыя грошы. Цяпер прыйдзецца шукаць адказ i на гэтае пытанне. І зноў лейтэнант узгадаў Галiну Александровiч, ён iнтуiтыўна адчуў, што каханка Шапавалава можа патлумачыць i наяўнасць у нябожчыка валюты.
– Ты ўпэўнены, што менавiта Александровiч прызначыла Iвану Мiкалаевiчу сустрэчу?
– Да iншай не пабег бы…
– Але ж яны разышлiся, – вёў сваё Хмара, – у Александровiч новы ўхажор, i твой бацька не так даўно надаваў яму кухталёў. Табе нешта вядома пра таго чалавека?
– Пра бойку чую ўпершыню, ведаю, што Галiна… – Шапавалаў нечакана папярхнуўся. – Галiна Вiктараўна i бацька разышлiся, а пра заляцаннi гэтай жанчыны пагаварыце з цёткай Марусяй, стрыечнай бацькавай сястрой, яны – даўнiя сяброўкi.
8
Спецыфiчны пах чыгуначных шпалаў i машыннага масла непрыемна заказытаў у носе яшчэ задоўга да таго, як Хмара спусцiўся ў метро. Ён толькi наблiзiўся да вентыляцыйнай шахты, а пах смалы i дзёгцю iмгненна ўзбудзiў памяць, нагадаў дзяцiнства, той час, калi ён з сябрамi, Iванам i Валеркам, «партызанiлi».
Называлася гэта «рабiць налёт на чыгунку». Калi шэнцiла набыць пораху, штукавалi ўзрыўпакеты i клалi iх на блiскучую паверхню чыгуначных рэек. Можна ўявiць, якiя выбухi бударажылi наваколле, асаблiва ўпрыцемках. Здаралася, метраў сто стракаталi «кулямётныя чэргi» пад радасныя крыкi падрыўнiкоў, якiя хавалiся ў недалёкiх кустах. Iхняе партызанства скончылася даволi хутка i, канечне, не без слёз. «Кулямётнымi чэргамi», якiя стракаталi пад коламi цягнiкоў спярша зацiкавiлiся машынiсты, а потым i мiлiцыя.
Злавiлi «падрыўнiкоў», як кажуць, на гарачым, у той самы момант, калi яны з кiшэнямi, набiтымi ўзрыўпакетамi, «мiнiравалi» чыгунку на паваротцы. На гэтым месцы, па iх разуменнi, пасля ўзрываў цягнiк сыходзiць з рэльсаў, а значыць, заданне выканана. Абранага месца не мянялi i гэтым спрасцiлi задачу няголенага шыракатварага мiлiцыянера, якi, зацiснуўшы ў зубах цыгарэту, скалiўся дзвюм маладзенькiм дзяўчаткам з чырвонымi павязкамi на руках. Сяржант загадаў злоўленым «дыверсантам» легчы на шпалы тварамi ўнiз i сашчапiць пальцы на патылiцы. Дружыннiцы рагаталi, смяяўся i мiлiцыянер, якi паабяцаў правучыць прайдзiсветаў.
– Мы iх судзiць не будзем, – нечакана падвёў выснову мiлiцыянер. – Навошта? Яны – дыверсанты, шпiёны, а калi так, то могуць выпадкова ўзарвацца на сваiх мiнах цi трапiць пад колы цягнiка…
Праз колькi хвiлiн прасмаленая дзёгцем шпала, да якой прылiп лоб малога Хмары, пачала рытмiчна ўздрыгваць, рэльсы загулi. Гул вельмi хутка перарос у злавесны, усепаглынальны роў, зямля пад целам закалыхалася, застагнала. Заплакаў, запрасiўся Валерка, адразу ж загаласiў Iван. Сяржант, смеючыся, дазволiў iм пакiнуць месца пакарання. Цягнiк iмклiва наблiжаўся, але дзесяцiгадовы Хмара, сцiнуўшы зубы, маўчаў: ён не хацеў прасiць лiтасцi ў чалавека, якi смяецца з яго, ад якога пахне гарэлкай. Было страшна, але хлопец не хацеў, каб слёзы ўбачылi дзяўчаты ў кароткiх спаднiцах i асаблiва сябры, абраўшыя яго сваiм камандзiрам. Хмара нi на хвiлiну не ўсумнiўся ў намеры сяржанта такiм макарам расправiцца з iм, i тое, што перапужаны мiлiцыянер перад самым цягнiком сiлком сцягнуў яго з рэек, было поўнай нечаканасцю.
З таго дня мiнула больш за пятнаццаць гадоў, але на ўсё жыццё запомнiў Хмара прытарны пах шпалаў, п’янаватага сяржанта з рассечаным левым брывом, безвыходны адчай i радасць пераможцы.
Едучы ў электрычцы, лейтэнант злавiў сябе на думцы, што за апошнi месяц другi раз узгадвае сваю «партызаншчыну». Пры размеркаваннi на працу пасля заканчэння вучобы яму прапанавалi пасаду следчага ў лiнейным аддзеле на чыгуначным транспарце. Канечне, хапае работы i ў цягнiках, але Хмара на пачатку службы не хацеў абмяжоўваць сябе чыгункай i станцыямi. I, напэўна, была яшчэ адна прычына, каб адмовiцца: лейтэнант узгадаў сяржанта з рассечаным брывом… Што, калi давядзецца працаваць разам?
Казакова, стрыечная сястра Шапавалава, жыла на другiм канцы горада, у мiкрараёне Малiнаўка, i Хмара дабраўся на вулiцу Слабадскую толькi а дваццаць другой гадзiне. У нейкi момант следчы засумняваўся, што робiць правiльна, – усё ж пазнавата для вiзiтаў, але падштурхоўвала апраўданне: дом новы, не тэлефанiзаваны, а позвай выклiкаць сведку – доўгая песня.
Хмара таропка пакiнуў прапахлы прытарным цыгарэтным дымам лiфт, зрабiў да дзвярэй з блiскучымi лiчбамi «107» некалькi крокаў, а ў кватэры ўжо цяўкала, вiскатала сабачанё. Не паспеў лейтэнант дакрануцца да званка, як дзверы адчынiлiся, i на парозе ўзнiкла рослая, пышнагрудая жанчына з маленькiм, у далонь, сабакам на руках. Яго быццам тут чакалi. Сабака быў настолькi маленькi, што, каб не брахаў, яго проста можна было зблытаць з кажаном – толькi вочы ды вушы, як крылле. Гэтае тварэнне бiла дрыготка, i гаспадыня ласкава дакранулася чырвоным кiпцюрыкам да мiнiяцюрнай галоўкi, пашкрабала за вушкам i, вывучаючы Хмару, какетлiва схiлiўшы прыгожую галоўку да пляча, цiха ўздыхнула:
– Ну-ну, супакойся, мiлы, нам нiчога не пагражае.
Убачыўшы гаспадыню, Хмара нечакана разгубiўся, нават засумняваўся, цi туды трапiў.
– Вы – Марыя Васiльеўна Казакова?
– Я, красунчык, – цiха адказала гаспадыня i, бачачы разгубленасць госця, ледзь прыкметна ўсмiхнулася.
Хмара ведаў, што Казаковай трыццаць восем гадоў, але цяпер, у гэтым зацемненым калiдорчыку, ён не рызыкнуў бы вызначаць яе ўзрост. Лейтэнант бачыў перад сабой маладую, надзiва прыгожую i абаяльную дзяўчыну. Натуральнага белага колеру валасы прыгожымi локанамi спадалi на плечы, блакiтыя вочы глядзелi па-дзiцячы адкрыта, разгублена i трошкi задзiрлiва. У iх блукалi какецтва i адначасова непрыхаваная цiкаўнасць да невядомага чалавека. Хмара разумеў, што Казакова кагосьцi чакала – i раптам ён…
Сабачанё перастала вiскатаць, вiдаць, змiрылася з прысутнасцю Хмары, прызнала за свайго, адчайна затузалася i, адчуўшы волю, слiзганула ў кiшэню мяккага плюшавага халата гаспадынi. Напэўна, там была будка гэтага мышаняцi з вялiкiмi вушамi.
– Я з мiлiцыi, – аблiзнуў сасмяглыя вусны Хмара i палез у кiшэню па пасведчанне.
– Ад Бараны́? – iмгненна змянiлiся вочы Казаковай, быццам пацямнелi. Глыбокая складачка на пераноссi раздзялiла вузкiя чорныя броўцы. Жанчына выцягнула з кiшэнi сабачаня, апусцiла на падлогу i, лёгка падштурхнуўшы да невялiкага матраца, строга скамандавала: – Марш на месца!..
Хмара, спрабуючы ўзгадаць, хто такi Барана, замарудзiў з адказам. Ён кульнуўся ў калiдор, гаспадыня шчоўкнула за ягонай спiнай двума замкамi i, праходзячы мiма, не гледзячы на лейтэнанта, запрасiла:
– Заходзь у пакой, а то суседзi занадта вушатыя…
Хмара пасунуўся следам i, як толькi апынуўся ў пакоi, Казакова замкнула i гэтыя дзверы. Пакой быў даволi вялiкi i ўтульна абстаўлены. Цiха грала музыка, пасярэдзiне, памiж двух крэслаў, стаяў столiк, на якiм пузацiлiся бутэлька шампанскага i графiн з бурштынавым напоем, пэўна, каньяком. У талерках – чорная iкра, чырвоная рыба, тонка парэзаная вэнджанiна. Асобна, у адмысловай крышталёвай вазе – апельсiны, вiнаград, лiмоны. Па чыстых прыборах Хмара зразумеў, што стол накрыты на дваiх i, канечне, не для яго. Праваруч, пад вялiкiм, на ўсю сцяну, дываном высiлася неймаверна шырокая разасланая канапа. Бялюткiя прасцiны i гара падушак сляпiлi вочы. Пахла лавандай, кавай, апельсiнамi i нечым яшчэ, ад чаго кружылася галава. Злева блiшчэла за цюлевымi занавескамi акно, дзверы на балкон былi трошкi прачыненыя, i Хмара накiраваўся туды, каб хватануць свежага паветра i вызвалiцца ад нечакана навалiўшагася пажадлiвага наслання. З нейкага моманту ён злавiў сябе на тым, што думае, глядзiць на Казакову не як на сведку, а як на спакуслiвую i жаданую жанчыну.
– Ты – следчы? – усё тым жа строгiм i адначасова заклапочаным голасам спыталася гаспадыня.
– Так, – кiўнуў Хмара i, убачыўшы, як тонкiя пальчыкi з чырвонымi кiпцюркамi пачалi расшпiльваць гузiкi на плюшавым халаце, iмгненна пачырванеў. Ён хацеў запярэчыць, абурыцца, але даўкi саладкаваты камяк нечакана перастрэў у гарляку, з грудзей лейтэнанта вырвалася дзiўнае i дзiкае: «У-у-ух!» Ён стаяў, як спаралiзаваны, глядзеў на прыгажуню шырока расплюшчанымi вачыма i чамусьцi кiваў галавой, быццам падбадзёрваючы i прыспешваючы.
– Перадай твайму прыдуркаватаму Баране, што ты – апошнi… Маёр абнаглеў. Я што, да самай пенсii буду абслугоўваць сталiчных мiлiцыянераў? Хiба ва ўсiм Мiнску iншых баб няма?..
Халат саслiзнуў на падлогу, засланую мяккiм варсiстым дываном. Казакова, не зважаючы, пераступiла праз яго i, на хаду распускаючы валасы, сабраныя на патылiцы пад перламутравай шпiлькай, нават не азiрнуўшыся на Хмару, паплыла да канапы. Крок, другi, пантоплi нячутна саслiзнулi са стройных ножак.
– Што стаiш, як нецалаваны? – кiнула цераз плячо Казакова i жвава шмыганула пад бялюткую прасцiну. – У цябе трыццаць хвiлiн, я гасцей чакаю…
Хмары здалося, што на яго вылiлi вядро кiпеня, стала горача, кашуля iмгненна прылiпла да спiны. Ён кiнуўся да выхаду, iстэрычна затузаў дзвярную ручку, паспрабаваў адамкнуць замок, але гэта яму не ўдалося. «Во ўлiп дык улiп… – затахкала ў скронях. – Пастка, правакацыя…»
– Яшчэ не распрануўся? Можа, ты не адзiн? – зразумеўшы паводзiны Хмары па-свойму, здзiвiлася Казакова.
Хмара не мог павярнуць галавы, ён баяўся натыкнуцца на смяшлiвае вочка вiдэакамеры, але яшчэ больш баяўся ўбачыць голую Казакову.
– Ды адчынiце Вы гэты замок! – нарэшце прарвала лейтэнанта. – Чорт ведама што!..
– Ты, пэўна, i сапраўды, нецалаваны.
У наступны момант гарачае дыханне апякло Хмары шыю, жаночыя грудзi пругкiмi бугаркамi дакранулiся да здранцвелай спiны, i ён адчуў, як часта-часта тахкае жаночае сэрца. Лейтэнант i вокам не паспеў мiргнуць, а цёплыя пальчыкi далiкатна расшпiлiлi гузiкi на кашулi i пажадлiва лашчылi ягонае цела. У галаве ў Хмары ўсё пераблыталася, ён адчайна адштурхнуў рукi Казаковай, iмпэтна крутнуўся, закрычаў:
– Не ведаю я нiякага маёра Бараны! Сюды мяне прывяла смерць Шапавалава. Не веру, што ён памёр сам!..
Апошняе вырвалася мiжвольна, Хмара так не думаў, але чамусьцi сказаў. Гэта падзейнiчала на жанчыну. Яна войкнула, прыкрыла грудзi рукамi i кiнулася да канапы.
– Дык Вы не?.. – нацягнуўшы прасцiну да самай шыi, няўпэўнена i расчаравана перапытала Казакова. У наступны момант у вялiкiх блакiтных вачах заскакалi гарэзлiвыя смяшынкi. – Вы ручку адарвалi…
Хмара нават не заўважыў, як адарваў дзвярную ручку, i цяпер стаяў у позе карацiста, якi чакае нападу i гатовы даць адпор. Ён апусцiў рукi, нiякавата зiрнуў на Казакову, iх вочы сустрэлiся.
– Ну i дзела! – уздыхнуў лейтэнант i адчуў, як iстэрычны смех рвецца з грудзей, не ўтрымаць.
– А я, – пырснула Казакова, – прыняла Вас за…
Хмары было цiкава даведацца, за каго прыняла яго сястра Шапавалава, але смех праглынуў прызнанне жанчыны. Хвiлiн пяць яны глядзелi адно на аднаго i рагаталi.
– Ад мяне ўпершыню ўцякае мужчына! Нават ручкi паадрываў!
– А я думаю, правакацыя… усё – трапiў у пастку…
Першай ачомалася Казакова. Яна ўвiшна, не зважаючы на Хмару, устала з канапы, загарнулася ў прасцiну, знайшла халат, выцягнула ключы i адамкнула дзверы, якiя пяць хвiлiн таму штурмаваў Хмара. З ваннай данеслася плескатанне вады. Казакова вярнулася апранутая, быццам нiчога не здарылася, прывяла ў парадак канапу, падбiла падушкi i, прыладзiўшы на ранейшае масца перламутравую шпiльку, зiрнула на гадзiннiк.
– Я i сапраўды чакаю гасцей.
– Пагаворым на кухнi, – прапанаваў Хмара i зноў адчуў няёмкасць. У гэтай жанчыне было столькi спакуслiвай жыццёвай сiлы, што лейтэнант вымушаны быў хаваць вочы, каб не выдаць свайго душэўнага стану.
– Ручку адарвалi! – са скрухай упiкнула лейтэнанта гаспадыня. – Можа, i ў агульны калiдор дзверы адамкнуць? Там ручка дарагая, зробленая на заказ.
– Я адкуплю замок, – вiнавата буркнуў Хмара i, спадылба зiрнуўшы на Казакову, прапанаваў: – Калi спяшаецеся, я пакiну позву, пагаворым заўтра ў аддзеле.
– На гэта не разлiчвайце, – Казакова крутнулася да плiты, бразнула чайнiкам, чыркнула электрычнай запальнiчкай. – Будзем гаварыць сёння, госцi пачакаюць.
Хмару гэта задавальняла, напэўна, больш чым гаспадыню. Ён уздыхнуў вальней, падсунуў да акна крэсла, уладкаваўся так, каб свежае паветра з расчыненай форткi абвявала твар.
– Вы на самай справе лiчыце, што Iван памёр не сваёй смерцю? – стоячы спiнай да лейтэнанта i нешта штукуючы над плiтой, насцярожана спыталася Казакова.
– Мы правяраем розныя версii, – адказаў Хмара i адчуў сябе нiякавата.
Версiя пра тое, што Шапавалава маглi забiць, што легкадумна зляцела з языка, цяпер патрабавала тлумачэнняў, а гэта не ўваходзiла ў планы следчага. Няўпэўненасць – дрэнны памочнiк, асаблiва ў выпадку з Казаковай.
– Вы мне туману ў вочы не напускайце, каб так сцвярджаць, трэба мець факты! – з завiднай упэўненасцю брала iнiцыятыву гаспадыня.
«Лепш было б перанесцi размову на заўтра, за апошнiя пятнаццаць хвiлiн яна другi раз заганяе мяне ў кут», – са скрухай падумаў лейтэнант. Ён хацеў сказаць нешта пра магчымых ворагаў Шапавалава, пра тое, што ў гэтай гiсторыi не зразумелая роля Александровiч, але, замацоўваючы сваю перавагу, Казакова iшла ў наступ.
– Толькi не трымайце мяне за дурнiцу. Па адукацыi я – урачтэрапеўт i вынiкi судова-медыцынскай экспертызы чытала, кумекаю што да чаго… Гэта – першае, а другое i асноўнае ў тым, што мiлiцыя нiколi не шукала i не будзе шукаць работу, асаблiва там, дзе эксперты сказалi сваё.
«Каб твае словы ды Мiкулiчу ў вушы!» – падумаў Хмара, а ўголас запярэчыў:
– Усе пад Богам ходзiм, эксперты – таксама людзi.
– Згодна, – пагадзiлася Казакова, – але ж памылкi, наколькi вядома, няма. Што вы накапалi такога, каб адпрацоўваць версiю забойства?
