Սուսաննա Հարությունյան
Արամաշոտ Պապայանի դրամատուրգիայի խոսքարվեստը
1. 3. ԱՐԵՎՄՏԱՀԱՅԵՐԵՆԻ ՏԱՐՐԵՐԸ ԱՐԱՄԱՇՈՏ ՊԱՊԱՅԱՆԻ ՊԻԵՍՆԵՐՈՒՄ
Սույն ենթագլխի նպատակն է ուսումնասիրել արևմտահայերենի տարրերը Արամաշոտ Պապայանի պիեսներում։
Հայ ժողովրդի ինքնուրույն պետականության բացակայության, նրա մասնատված գոյության պայմաններում նոր գրական լեզուն հանդես է գալիս երկու տարբերակով, որոնք հայտնի են «արևմտահայերեն և արևելահայերեն, արևմտահայ և արևելահայ գրական լեզուներ» անուններով:
Արևմտահայ գրական լեզուն արևմտյան հատվածի և Սփյուռքահայության լեզուն է, իսկ արևելահայ գրական լեզուն՝ արևելյան հատվածի հայության գրական լեզուն է։ Արևմտահայ գրական լեզուն ձևավորվում է Պոլսի բարբառի հիման վրա, իսկ արևելահայ գրական լեզուն՝ Արարատյան բարբառի հիման վրա [7, էջ 23]։
Ե'Վ արևմտահայ, և' արևելահայ գրական լեզուները ենթարկվել են գրաբարի ազդեցությանը: Հատկապես ուժեղ է գրաբարի ազդեցությունը արևմտահայ գրական լեզվի վրա:
Ունենալով բարբառային տարբեր հիմքեր` արևելահայ և արևմտահայ գրական լեզուները միմյանցից ունեն հնչյունական, ուղղագրական, քերականական և բառային զգալի տարբերություններ: Արևմտահայ և արևելահայ գրական լեզուների արտասանական հիմնական տարբերությունն այն է, որ բ, գ, դ, ձ, ջ ձայնեղներն արտասանվում են որպես շնչեղ խուլեր` փ, ք, թ, ց, չ, իսկ պ, տ, կ, ծ, ճ պարզ խուլերն արտասանվում են որպես ձայնեղներ` բ, գ, դ, ձ, ջ:
Օրինակ` բարեկամ – փարեգամ, դուռ – թուռ, գեղեցիկ – քեղեցիգ, ջուր – չուր, ձայն – ցայն, Պետրոս – Բեդրոս, պակաս – բագաս և այլն:
Հնչյունական մյուս տարբերությունը արևմտահայ գրական լեզվում բազմավանկ բառերի նախավերջին վանկի ձայնավորի թուլացման և անկման երևույթն է, ինչպես միջին հայերենում է: Օրինակ` հասկընալ – հասկանալ, պակսիլ – պակասել և այլն:
Ա. Պապայանր լավ է տիրապետել արևմտահայերենի հնչյունական, բառակազմական, քերականական համակարգերին ու բառային ֆոնդին: Իր «Արտասահմանյան փեսացու», «Երևանյան վարդեր» կատակերգություններում նա օգտվել է դրանցից և իր հերոսների խոսքը ոճավորել է արևմտահայերենին հատուկ տարրերով: Թատերագիրը կիրառում է արևմտահայերենին հատուկ ա ձայնավորի կրճատում: Բերենք բնագրային օրինակներ.
Արարատ. – Մի՞թե, չեմ ճանչնար (ԵՎ, էջ 90):
Արմենակ. – Ներեցեք, չհասկցա (ԱՓ, էջ 463)։
Սամսոն. Դեռ բոլորովին չեմ հասկնար, բայց կհավատամ սրտիդ (ԵՎ,124):
Սամսոն. Տղաս: Օֆդ նոր հասկցա: Կժպտա՞ս, հա՞: +
Սամսոն. Սիրանուշ, հարսիկս, դե, ըսե նայիմ, հավնեցա՞ր տղուս (ԵՎ,118):
Ա. Պապայանի պիեսներում հանդիպել ենք նաև հայցական հոլովում զ նախդիրով ձևավորված դերանունների:
Մասիս. – Շատ: Ան ալ քեզի պես ջահել, վառվռուն: Սիրեցի զինքն (ԵՎ, էջ 109):
Մասիս. – ԵՎ, վերջապես, այդ քաղաքին մեջ էր, որ զիրար սիրեցինք (ԵՎ, էջ 109):
Անձնական և ցուցական դերանուններն զգալի տարբերություններ ունեն. արևմտահայերենի համար բնորոշ է այ-ով ձևերի փոխարեն ա-ով (աս, ատ, ան), տրականի ի-ով վերջացող (քեզի, մեզի, ինձի, ձեզի), դուն, ասիկա, ատիկա, անիկա ձևերի առկայությունը: Բերենք բնագրային օրինակներ.
Սամսոն. – Է, դուն «հայրիկ» ըսիր, գրկեցիր ինձի, ես ալ կարծեցի Սիրանուշն ես (ԵՎ, էջ 123):
Մասիս. – Տարոսը քեզի, Սաթենիկ (ԵՎ, էջ 123):
Սամսոն. – Մեզի կհամոզեին, որ մենք Մադագասկար, Կանադա, Հարավային Ամերիկա երթանք (ԵՎ, էջ 117):
Մասիս. – Թույլ կտա՞ք քույր գտած եղբորը համբուրել ձեզի (ԵՎ, էջ 108):
Մասիս. – Աս ան աղջիկն է, որ Լենինականում ծաղկեփնջով եկել էր մեր քարավանը դիմավորելու (ԵՎ, էջ 121):
Արմեն. – Ինչի պետք է ադ հայրենիքը, որ աղջիկ մը կմերժի տղայիս (ԵՎ, էջ 104)։
Մասիս. – Եթե ան ալ իր սիրածը ունենա, մեր սերը իսկույն կխաչաձևվի (ԵՎ, էջ 91):
Ինչպես երևում է բերված բնագրային օրինակներից, դուն, ինձի, քեզի, մեզի, ձեզի, աս, ադ, ան դերանուններն օգտագործվել են դու, ինձ, քեզ, մեզ, ձեզ, այս, այդ, այն ձևերի փոխարեն:
Արևմտահայերենում չկան այստեղ, այդտեղ, այնտեղ դերանունները և դրանց փոխարեն գործածվում են հոս (բացառականում հոսկե), հոդ, հոն (բացառականում հոնկե) դերանունները: Բերենք բնագրային օրինակներ.
Մասիս. – Հոս ի՞նչ գործ ունես (ԵՎ, էջ 95):
Սամսոն. – Հոս է մեր վերջին հանգրվանը (ԵՎ, էջ 117):
Սաթենիկ. – Թուրքիա էինք, հետո փախանք Եգիպտոս: Հոն դրությունը անտանելի էր (ԵՎ, էջ 89):
Արմենակ. – Ինչ ընենք, քանի հոն ենք, մեզի պես կըլլանք, հոս որ եկանք, ձեզի պես կըլլանք (ԱՓ, էջ 463)։
Արմենակ. – Ես ձեզի ավտո ալ կուղարկեմ։ Ասենք ոչ, ինչո՞ւ, հետս վալյուտի բերած եմ, հոսկե կառնեմ (ԱՓ, էջ 463)։
Բերված բնագրային օրինակում հոսկեն հոս դերանվան բացառական հոլովն է և համապատասխանում է այստեղից ձևին։
Մասիս. – Հոնկե դիտեցի Արարատը (ԵՎ, էջ 91):
Հոնկեն հոն դերանվան բացառական հոլովն է և համապատասխանում է այնտեղից ձևին:
Ասիկա, ատիկա, անիկա դերանուններին արևելահայերենում համապատասխանում են սա, դա, նա, դերանունները:
Մասիս. – Ոչ, ասիկա այլևս քարտեզ չէ և ոչ ալ երևակայություն (ԵՎ, էջ 91):
Սամսոն. – Չէ, ինչ թաքցնեմ, ատիկա ինձ մեծ ցավ պիտի պատճառեր (ԵՎ, էջ 118):
Սամսոն. – Ոչ, անիկա իսկական էր (ԵՎ, էջ 115):
Սահմանական եղանակի ներկան և անցյալի անկատարը կազմվում են կը եղանակիչով (կը գրեմ – կը գրէի, կը գրենք – կը գրէինք, որ միավանկ բայերից առաջ գործածվում է կու ձևով (կուգամ, կուտամ, կուլամ): Բերենք բնագրային օրինակներ.
Սամսոն. – Տար, տար ինձի ձեր ճամփով, ձեռքդ ամուր բռնած կուգամ, քաջ գիտեմ, որ դու ինձի չես խաբեր (ԵՎ, էջ 124):
Արմենակ. – Հոս հոգնեցիք՝ կուգաք հոն, հոն հոգնեցիք՝ կուգաք հոս (ԱՓ, էջ 463)։
Արմենակ. – Մարդ աշխարհ կուգա մեկ անգամ (ԱՓ, էջ 461)։
Ստեփան. – Մենք բոլորս խոսք կուտանք, որ շատ շուտով մենք ալ հպատակություններս կփոխենք, կդառնանք մաքուր սովետական քաղաքացի (ԵՎ, էջ 512):
Սամսոն. Հա՛, հա՛, հա՛, ինչ միամիտն ես եղել, քուրս, խնդալս կուգա (ԵԲ, 117):
Մը անորոշ հոդը դրվում է գոյականից հետո և ձայնավորից առաջ դառնում է մ´, մըն: Ի-ն հնչունափոխվում է ը-ի՝ մի>մը: Արևելահայերերենի է-ն դառնում է ա՝ Էլ>ալ:
Մասիս. – Անմեղ բարի խաղ մըն է (ԵՎ, էջ 95):
Արմենակ. – Անգամ կրնաք քիչ մըն ալ բիզնես ընել (ԱՓ, էջ 463)։
Արևելահայերենում անորոշ հոդի փոխարեն հանդես է գալիս մի դերանունը, արևմտահայերենում կա անորոշ հոդ՝ հետադաս մը (ձայնավորի մոտ՝ մ', մըն)՝ մի բան – բան մը: Ու հոլովումը արևմտահայերենում շատ տարածված է արևելահայերենի ի վերջավորության փոխարեն, եզակի թվում՝ որոշ դեպքերում, իսկ հոգնակի եր, ներ վերջավորություններից հետո ընդհանրապես հանդես է գալիս ու-ն՝ արևելահայերենում՝ հայի, հայերի, արևմտահայերենում՝ հայու, հայերու: Բերենք բնագրային օրինակներ.
Սամսոն. Բայց գիտե՞ս, Սիրանուշ, դեմքդ շատ ծանոթ է, տեղ մը տեսեր եմ, բայց որտեղ , չեմ կընար հիշել (ԵՎ, 121):
Մասիս. – Հայու օֆը երգ է դարձել, հայրիկ (ԵՎ, էջ 124):
Արևմտահայերենում արևելահայերենի ա ձայնավորը հնչյունափոխվում է ը-ի՝ ա>ը:
Մասիս. – Ը՜… ինչպես ըսեմ… (ԵՎ, էջ 95):
Մասիս. – Ես եկել եմ Սիրանուշին ըսեմ՝ մեկ ուրիշը կսիրեմ (ԵՎ, էջ 96):
Արևելահայերենի ներգոյական հոլովի ում վերջավորությունը արևմտահայերենում չկա։ Ներգոյական հոլովի իմաստն արևմտահայերենում արտահայտվում է մեջ կապով՝ քաղաքում – քաղաքին մեջ: Բերենք մի բնագրային օրինակ.
Մասիս. – ԵՎ, վերջապես, այդ քաղաքին մեջ էր, որ զիրար սիրեցինք (ԵՎ, էջ 109):
Այսպիսով, Արամաշոտ Պապայանը լավ տիրապետելով արևմտահայերենի հնչյունական, բառակազմական, քերականական համակարգերին ու բառային ֆոնդին՝ իր հերոսների խոսքը կարողացել է ոճավորել արևմտահայերենի տարրերով։
1. 4. ՕՏԱՐԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԱՐԱՄԱՇՈՏ ՊԱՊԱՅԱՆԻ ՊԻԵՍՆԵՐՈՒՄ
Օտարաբանութուններն այն բառերը կամ արտահայտություններն են, որոնք փոխառնվում են մեկ այլ լեզվից՝ դրանով իսկ խախտելով լեզվի մաքրությունը: Օտարաբանություններ են դիտվում այն փոխառությունները, որոնք շեղումներ են ընդունված լեզվական կանոնական մակարդակից: Նկատի ունենալով օտարաբանությունների «աղբյուրը»՝ կարող են լինել հունաբանություններ, լատինաբանություններ, արաբաբանություններ, ռուսաբանություններ, ֆրանսաբանություններ, թուրքաբանություններ և այլն: Օտարաբանությունները լինում են բառային և քերականական: Ա. Պապայանի երկերում հատկապես մեծ թիվ են կազմում բառային օտարաբանությունները, որոնք հիմնականում ռուսերենից են: Առանձնապես բառային օտարաբանութուններով հարուստ է «Համեցեք Հակոբ Նշանիչի ծննդին» կատակերգությունը: Բերենք այդ պիեսում օգտագործված օտարաբանություններից մի քանիսը. լեկցիա (193), պայոկ (194), պրովերկա (193), ռևիզիա (193), էլեմենտ (194), տուրիստ (195), շոֆեր (191), մինիստր (217), կոլեգիա (216), օբյեկտ (200), նոմենկլատուրա (200), ակտ(201), լիմիտ (202), բալեշչիկ(200), սապոն (205), սալյուտ (208), սոցիալիզմ(209), ինստանցիա (205), (240), մոդա (240), սկանդալ (251), օրգանիզմ (246), կոլեգա (251), ստադիոն (226), կաբինետ (249), խալադելնիկ (223) և այլն: Բերենք բնագրային օրինակներ.
Պառավ. Կարմեն, Կարմեն, դուրս արի, նաչալնիկիդ կնիկն է պահանջում (231):
Հմայակ. Հիմա «պոզնի» էլ կմարսես (233):
Մինաս. Հակոբ Նշանիչ, այ էսպես, գնդակը պտույտ գործեց ու թլըմփ սետկայի մեջ (237):
Մինաս. Քանի՞ շիշ է: Չ՞որ է, թե կիսաքաղցր: Քանի՞ արժե: Փողը որտեղի՞ց ես վերցրել: Մի ամբողջ անկետա: Չեմ հասկանում, ո՞ւր են մեզ կանչել՝ ծննդի՞ թե գոսկոնտրոլ (238):
Ա. Պապայանը բառային օտարաբանությունների գործածությամբ ցանկանում է ցույց տալ իր հերոսների ներաշխարհը, նրանց մտածելակերպը, կրթությունը: Ա. Պապայանի մյուս երկերում ևս հանդիպում ենք օտարաբանությունների: Բերենք մի քանի բնագրային օրինակներ.
Սիրանուշ. Այդ ի՞նչ է: Արմեն. Կեղծամ մորուք, բեղ: Վերցրել եմ մեր թատերական խմբի համար: Համեցեք, վաղը չէ մյուս օրը պրեմիերան է (ԵՎ, 77):
Արմեն. Ահա իմ հոգեհառ պացիենտը՝ դժվար բուժելի հիվանդ: Դիագնոզը՝ մոլորություն:
Գրապ. Արփիկն ասաց, որ պիտի գար ու գնար նրա մոտ հանգստանալու, բայց ո՞ր է գեոլոգը, սկել է ու չի երևում (ԽՊ, 127):
Վարդանուշ. Գրապ մայրիկ, այլևս չեմ կարող սպասել: Ժամի յոթին ռայսովետի նիստին պիտի հասնեմ (ԽՊ, 129):
Վարդանուշ. Սա Արփիկի դիսերտացիայի առաջին գլուխն է, խնդրել է ՝ մինչև Ստեփանավանից ետ գալը տպել (ԽՊ, 130):
Սուրեն. Ագրոնոմիս նայեք, գործով զբաղվեք, տիկին քույրիկ, գործով (ՄՀ, 50):
Սաթենիկ. Այլևս ոչ մի վայրկյան. Երթանք քնիր, քանի պրիստուպդ չի բռնել (ԵՎ, 100):
Անուշ. Գաթա, լուննի նոչ, բելի նոչ, նապոլեոն, ժոզեֆինա…(ԵՎ, 101):
Սամսոն. Ներեցեք, ո՞վ է այս մարդը, որ կասկածելի ինձի կնայե:
Արմեն. Օչերկիստ է (ԵՎ, 120):
Սաթենիկ. Ինժեներ, դերձակ, մոնտյոր և կանանց մազեր գանգրացնող (ԵՎ, 89):
Խաթուն. Դուխովոյ օրկեստրս ո՞րն է, հո պարադ չէ (ՄՀ, 14):
Կարինե. Սիրելի քաղաքացի մայրիկ, մեզ պետք է ոչ միայն զարգացած տեխնիկա, կիբեռնետիկա, այլև կուլինարիա (ԱՓ, 459):
Փեփրոն. Խնդրեմ, եթե Կարինեն դեմ չէ: Թեկուզ հենց վաղը կարող եք գնալ զագս (ԱՓ, 463):
Կարինե. Մայրիկս հորս հետ պիտիմինուտկա է անցկացնում (ԱՓ, 466):
Կարինե. Մորս նոկաուտ արեցիր, մնաց հայրս (ԱՓ, 466):
Հատկապես ռուսերեն բառորով լեփ-լեցուն է նրա «Սատանան ինչեր չի անի, եթե աստված քնած է» պիեսը՝ ցանկանալով հարազատ մնալ 80-ական թվականների խոսակցական լեզվին: Դա երևում է հատկապես Ժորժետայի խոսակցական լեզվում: Բերենք մի քանի օրինակ բնագրից.
Ժորժետա. Վռամչիկ, բեզ լիշնիխ սլով (273):
Ժորժետա. Պրելեստ: Ինչպե~ս է սազում (273):
Ժորժետա. Էտո մելոչ, Գուրգեն Բագրատովիչ (274):
Ժորժետա. Ինչո՞ւ… Էտո օչեն օրիգինալնո… Դուք ի՞նչ է, ռուսաց լեզվին դե՞մ եք (279):
Ա. Պապայանը իր պիեսներում օգտագործել է նաև անգլերեն, ֆրանսերեն բառեր: Անգլերենից են բիզնես (ԱՓ, 462), բիզնեսմեն (ԱՓ, 463), միտինգ (ՄՀ, 37), բիթլս (ԵՎ, 76), ֆրանսերենից՝ բոնժուր (ԱՓ, 465), իտալերենից՝ բրավո (ԱՓ, 465):
Այսպիսով, Ա. Պապայանը բառային օտարաբանությունների գործածությամբ ցանկանում է ցույց տալ իր հերոսների ներաշխարհը, նրանց մտածելակերպը, կրթությունը:
1. 5. ԴԱՐՁՎԱԾՔՆԵՐԻ ՈՃԱԿԱՆ ԱՐԺԵՔԸ ԱՐԱՄԱՇՈՏ ՊԱՊԱՅԱՆԻ ԿԱՏԱԿԵՐԳՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՒՄ
Դարձվածքները բառերի կայուն կապակցություններն են, որոնք գործածվում են ոչ բառացի իմաստով, այլ յուրահատուկ վերաիմաստավորումով:
Մեծ է դարձվածքի ոճական արժեքը խոսքում, քանի որ այն խոսքը դարձնում է պատկերավոր, նպաստում է նրա հակիրճությանն ու սեղմությանը:
«Դարձվածքները խտացված խոսքի անզուգական արտահայտություն են, – նշում է Ս. Մելքոնյանը, – դրանց սեղմությունը պայմանավորող հանգամանքը բառը ընդհանրական մեծ ուժով օգտագործելն է, որտեղ «հասարակ» բառերը հանդես են գալիս որպես խոր բովանդակության կրողներ, որպես խորհրդանիշ: Դրա շնորհիվ էլ դարձվածքները հատկանշվում են վերաբերության լայն շրջանակով, լսողին, ընթերցողին ազատ հնարավորություն են տալիս խոսքի բովանդակության ընկալման հարցում ակտիվ լինել, իրողությունը յուրովի ըմբռնել» [13, էջ 193]:
Դարձվածքները ամեն մի լեզվի «աղ» – ն են, նրան համ ու հոտ տվող միջոցը: Դարձվածքների օգտագործման շնորհիվ կարելի է արտահայտել ժողովրդի ինքնատիպ մտածողության յուրահատկությունները: Ա. Պապայանի երկերը հարուստ են գեղեցիկ և պատկերավոր դարձվածքներով: Դարձվածքներով հարուստ է հերոսների խոսքը: Նրա հերոսների խոսքում դարձվածքները ազատ և անկաշկանդ են օգտագործված: Եվ դա բնական է, քանի որ ժողովրդական հերոսները պետք է ավելի հարազատ կերպով արտահայտեն ժողովրդական լեզվամտածողությունը: Առանձնապես դարձվածքներով հարուստ է Ա. Պապայանի «Համեցեք Հակոբ Նշանիչի ծնունդին» կատակերգությունը: Բերենք բնագրային օրինակներ.
Թագուհի. Է, մենակ պետի լավ էղնելը քիչ է, հմենա պիտի լավ եղնինք: ՄԻ ձեռք ծափ չի տա (ՀՀՆԾ, 217):
Հակոբ. Եվ որքա՛ն դեռ կան այդպիսի կույր աղիք-վարչություններ ու կոմիտեներ, որտեղ մարդիկ ամբողջ օրը ջուր են ծեծում ու անկախ իրենցից վերածվում են բալաստի (ՀՀՆԾ, 217):
Հակոբ. Իսկ ձեր նմանների հետ կարելի է սարեր շուռ տալ, անգամ ժպտալով (ՀՀնԾ, 223):
Թագուհի. Հա, հոգի ունեմ տալու, սուտ չգինամ խոսել, երկուսիս մատն էլ խառն է (ՀՀՆԾ, 227):
Մինաս. Ուրեմն խմենք հանուն նրա, որ այսօրվանից հետո մեր միջև ոչ մի սև կատու չանցնի (ՀՀՆԾ, 248):
Սուրեն. Ոչ, ինչու՞, խնդրեմ, խնդրեմ…այսինքն մենք…ձեր կնոջ հետ. վայ՛ ինձ, լեզուս կապ ընկավ (ՄՀ, 28):
Խաթուն. Էլ ի՞նչ ես նազ անում: Գլորել է խուփը, գտել է պուտուկը (ՄՀ, 37):
Օնիկ. Ոչ, այլևս բաժակը լցվեց… Բավ է, բավ…(ԽՊ, 134):
Կարինե. Նրանցից մեկը մորաքրոջս շատ է դուր եկել և ահա մորս խելքից հանել է, որ ինձ նրա հետ ամուսնացնի (ԱՓ, 458):
«Առածները, ասացվածքները, թևավոր խոսքերն ու արտահայտությունները՝ մանավանդ նրանց ոճական երանգավորումներով ու արտահայտչականությամբ, – նշում է Լ. Եզեկյանը, – պետք է դասել դարձվածքների շարքը և դիտել իբրև դարձվածքային արտահայտություններ, որոնք իմաստային տեսակետից ոչ միայն անբաժանելի են, այլև կազմված են ազատ իմաստ ունեցող բաղադրիչ բառերից» [7, էջ 203]: Ժողովուրդն է իմաստության ծնողն ու չափանիշը, քանի որ ինքն է մեծագույն իմաստունը: Ահա թե ինչու ժողովրդի դարավոր կենսափորձը, նրա իմաստությունը արտահայտելու համար Ա. Պապայանն առատորեն օգտագործում է ժողովրդական առածներ ու ասացվածքներ: Դրանց միջոցով նա կարողանում է խուսափել շատախոսելուց և միտքն ու արտահայտվող բովանդակությունը դիպուկ դարձնելուց բացի, խոսքին տալիս է արտահայտչական ուժեղ երանգ:
Ա. Պապայանը լավ է օգտագործում առածների այլաբանական բնույթը: Առածներով խոսելը հնարավորություն է տալիս ցանկություններն ու մտքերն արտահայտել առանց մտադրությունն ուղղակի պարզելու: Առածը ժողովրդական բանահյուսության ամենատարածված տեսակներից է, կազմված մեկ-երկու նախադասությունից, երբեմն՝ մի քանի բառից: Միտքը արտահայտվում է անուղղակի ձևով՝ միջնորդավորվելով բնությունից վերցված օրինակներով: Առածը արտացոլում է հասարակական կյանքի տարբեր կողմերը, արտահայտում կենցաղային, փիլիսոփայական հասկացություններ, ուր ընդհանրացված են ժողովրդի իմաստությունն ու կենսափորձը: Բանահյուսության այս տեսակին հատուկ են խոսքի պարզությունը, պատկերավորությունը, բնութագրումների դիպուկությունը: Բերենք բնագրային օրինակներ.
Սաթենիկ. Ախ դու անամոթ, ուրեմն մի ձեռքով ուզում ես երկու ձմերուկ բռնել (ԵՎ, 95):
Հովհաննես. Ինչպե՞ս թե սուտ: Առանց կրակ ծուխ չի լինի (ՄՀ, 45):
Ասացվածքները հակիրճ և դիպուկ խոսքով բնորոշում են կյանքի որևէ երևույթ: Առածից տարբերվում են նրանով, որ միտքն արտահայտում են ուղղակի, առանց այլաբանության ու միջնորդավորման: Բերենք բնագրային օրինակներ.
Թագուհի. Էդ նրանից է, որ աջ ձեռք չգինա, թե ձախ ձեռք ինչ կենե (ՀՀՆԾ, 193):
Թագուհի. Կարևորն էն է, որ մարդ էղնիս: Ամեն մարդ կռնա գիտուն դառնա, համա ամեն գիտուն չի կռնա մարդ դառնա (ՀՀՆԾ, 193):
Հակոբ. Ոչ միայն որոտ, այլև կայծակ: Ջուրը մտնողը թրջվելուց չի վախենում (ՀՀՆԾ):
Մեսրոպ. Ասում են՝ նվիրված ձիու ատամներին չեն նայում (ՀՀՆԾ, 242):
