Սուսաննա Հարությունյան
Արամաշոտ Պապայանի դրամատուրգիայի խոսքարվեստը
3. 4. ԲԱԶՄԱՇԱՂԿԱՊՈՒԹՅՈՒՆԸ ԱՐԱՄԱՇՈՏ ՊԱՊԱՅԱՆԻ ՊԻԵՍՆԵՐՈՒՄ
Բազմաշաղկապությունը բնորոշվում է խոսքի մեջ շաղկապների առատությամբ: Այն միևնույն շաղկապի բազմակի կրկնությունն է:
Բազմաշաղկապությունը խոսքը դարձնում է հուզական և արտահայտիչ, և թվարկումով շեշտելով կապակցվող միավորները՝ դանդաղեցնում է խոսքի ընթացքը՝ տալով նրան հանդիսավորություն, ռիթմիկություն:
Ա. Պապայանի պիեսներում հանդիպում ենք բազմաշաղկապության բազմաթիվ օրինակների: Հատկապես շատ են և շաղկապով կրկնության դեպքերը: Բերենք բնագրային օրինակներ.
Խաթուն. Հա՜, հա՜, հարսիցս գանգատ չունեմ: Ե՜վ խելոք է, և՜ սիրուն, և՜ հարուստ (ՄՀ, 10):
Դավիթ. Տեսնում ես, ամեն ինչ ձեռք է բերել՝ և՜ կոչում, և՜ դիրք, և՜ պաշտոն, բայց սիրտ չունի (ԳՄԱՍ, 54):
Տարոն. Մի բառով անգամ կարելի է և՜ սպանել, և՜ կյանք տալ (ԳՄԱՍ, 573):
Վարդանուշ. Ե՜վ դատավորի մոտ ենք եղել, և՜ հեռագրել ենք երկուսի ծնողներին էլ, և՜…(ԽՊ, 173):
Եվ շաղկապը շեշտում, ընդգծում և առանձնացնում է թվարկվող միավորները, ստեղծում է անհրաժեշտ կապ այդ թվարկվող միավորների միջև:
Հաճախակի կրկնվող շաղկապներից է ոչ-ը: Իմաստով ոչ-ը հոմանիշ է և´ շաղկապին, և կարող է նրան փոխարինել: Բայց և-ի և ոչ-ի տարբերությունն այն է, որ ոչ-ը չի կորցնում իր ժխտական իմաստը և խոսքը դարձնում է ավելի լարված: Ոչ բառի կրկնությունը ուժեղացնում է ժխտման իմաստը: Ամեն անգամ կրկնվելով նոր բառի հետ, նա փաստորեն ժխտումը դարձնում է բազմակի: Բերենք բնագրային օրինակներ.
Վարդանուշ. Իսկապես որ, կարծես ոչ թոք կա, ոչ լյարդ, ոչ սիրտ (ԽՊ, 173):
Սուրեն. Ո՜չ տեսել եմ, ո՜չ էլ լսել (ՄՀ, 54):
Խաթուն. Հերդ պիտի լիներ, որ ո՜չ աղջկան հարցներ, ո՜չ էլ հորը (ՄՀ, 42):
Ջանիկ. Ոչ հոգուց է մաքուր, ոչ ձեռքից (ԽՊ, 136):
Այսպիսով, բազմաշաղկապությունը ոճական այնպիսի հնար է, որով նախադասության իրար հաջորդող համազոր, բազմակի անդամները կամ առանձին նախադասություններ կապվում են միմյանց հետ միևնույն շաղկապով, երբ անհրաժեշտ է լինում խոսքն ավելի ռիթմիկ, ավելի տպավորիչ, արտահայտիչ դարձնել և հնչերանգը դանդաղեցնել:
3. 5. ԱՆՇԱՂԿԱՊՈՒԹՅՈՒՆԸ ԱՐԱՄԱՇՈՏ ՊԱՊԱՅԱՆԻ ՊԻԵՍՆԵՐՈՒՄ
Անշաղկապությունը խոսքին տալիս է սեղմություն, արագություն, ժողովրդականություն:
Անշաղկապությունը բազմաշաղկապության հակառակ երևույթն է, որն ունի այլ ոճական արժեք: Անշաղկապության դեպքում շաղկապներ և շաղկապական բառեր չեն գործածվում, բայց մտքով հասկացվում են: Անշաղկապությունը բնորոշ է խոսակցական լեզվին: Այն խոսքը դարձնում է աշխույժ, սեղմ, հուզական: Անշաղկապությունն ավելացնում է արտահայտչությունը և նվազեցնում է դատողականությունը: Անշաղկապությունը նպաստում է հնչերանգի արագացմանը: Բերենք բնագրային օրինակներ.
Սոֆիկ. Ներս մտա լեղիս ճաքեց՝ չանեդ ծռվել, աչքերդ չռվել, լեզուդ լալկվել (ԳՄԱՍ, 517):
Տարոն. Հա, շեն, հալալ բակ էր, բոլորիս ցրեցին (ԳՄԱՍ, 519):
Տարոն. Ախր մեծի մոտ գնամ, փոքրը պիտի քիթը կախի, փոքրիս մոտ գնամ, մեծս պիտի վիրավորվի (ԳՄԱՍ, 519):
Տարոն. Իմ բուժումը դուք եք, ձեզ մոտ, ձեզ հետ (ԳՄԱՍ, 523):
3. 6. ԽՈՍՔԻ ԸՆԴՀԱՏՈՒՄԸ ԵՎ ԶԵՂՉՈՒՄԸ ԱՐԱՄԱՇՈՏ ՊԱՊԱՅԱՆԻ ՊԻԵՍՆԵՐՈՒՄ
Խոսքի ընդհատումը խոսողի ասելիքի հանկարծակի դադարեցումն է և միտքը կիսատ թողնելը: Այն բնորոշ է լարված հոգեվիճակներին, երբ խոսողը չի կարողանում իր ասելիքը գտնել կամ էլ համապատասխան բառեր չի գտնում արտահայտվելու համար: Ընդհատումը խոսքին տալիս է հուզական երանգ: «Ընդհատումը,– գրում է Ֆ. Խլղաթյանը,– ասույթի կամ նախադասության արտասանության հանկարծակի դադարեցումն է, որի պատճառով մտքի շարունակությունը թերի է մնում: Արդյունք է մեծ մասամբ զգացմունքների զեղման» [11, էջ 63]:
Գրավոր խոսքում խոսքի ընդհատումը արտահայտվում է բազմակետերով կամ կախման կետերով: Բերենք բնագրային օրինակներ.
Շավարշ. Հիմա ի՞նչ անեմ… գուցե ուրիշի է սիրում: Բայց ու՞մ.. ո՞վ է այդ երջանիկը… Տիգրանը սպանվել է, չկա… էլ ո՞վ կա, որ ես չգիտեմ. Բոլորն իմ մասին են ակնարկում… Եվ հիմա հանկարծ… Այ, խայտառակություն, հիմա ես ոնց ասեմ, որ այդ բոլորը սուտ է…Ամբողջ գեղով ձեռք են առնելու ու հռհռալու են վրաս… էլի՞նչ տղամարդ եմ ես…Ո՞վ տարածեց այդ սուտը…մա՞յրս…այ, նա, նա էր շարունակ ասում, որ Գոհարը գժվում է ինձ համար… Բայց ախր Գոհարն ինքն է ասում, որ լավն եմ… դե որ լավն եմ, էլ ինչու՞ է ինձ վառում… Գուցե այնպես, ինչպես պետք է չեմ արտահայտվում… Ախր էլ ոնց արտահայտվեմ, պարզ ասում եմ, որ սիրում եմ էլի…Չէ, բախտ չունեմ… էլի միակ մխիթարությունս աղբյուրն է, խմեմ ու հառաչեմ…(մոտենում է աղբյուրին ու ջուր խմում) Օ՛ֆ…(ՄՀ, 14):
Սա Շավարշի մենախոսությունն է «Մեծ հարսանիք» պիեսից: Այժմ՝ Տիգրանի մենախոսությունը.
Տիգրան. (Անշարժանում է տեղում) «Խնամի»… «Խնամի ջան»…Հիմա՞ էլ չհավատա՞մ…ՈՒրեմն զուր չէր սիրտս նախազգում…Ամուսնանում է… Հիմա ինչպե՞ս երևամ մարդկանց… ի՞նչ կասեն… ինչպիսի՛ ամոթ…Ահա և քեզ սեր, չկարողացավ հինգ տարի սպասել… Չէ, ավելի լավ է չխանգարեմ, հեռանամ, հեռանամ, մոռանամ…(ՄՀ, 31):
Խոսքի ընդհատմանն իր բնույթով մոտ է բառերի բացթողումը կամ զեղչումը:
Զեղչումը բառերի բացթողումն է, նախադասության այնպիսի բառերի բացթողումը, որոնք հեշտությամբ հասկացվում են ընդհանուր իմաստից և կարելի է վերականգնել: Էդ. Ջրբաշյանը գրում է. «Բառերի կանխամտածված բացթողումը մեծ մասամբ օգտագործվում է դեպքերի կամ խոսակցության արագ բնույթի, մարդկանց հուզված հոգեվիճակի մասին պատկերացում տալու համար» [16, էջ 26]: Զեղչումը սովորաբար կիրառվում է նաև հույզ առաջացնելու, երևակայության վրա ազդելու համար: «Զեղչումը,– ինչպես նկատել է Ֆ. Խլղաթյանը,– հեշտ վերականգնվող որևէ բառի կամ դարձվածքի նպատակային բացթողումն է, որը հիմնականում կատարվում է երկու եղանակով.
Ա. Կրկնություններից խուսափելու համար (այս դեպքում նա խոսքին արտահայտչականություն և հուզականություն չի տալիս):
Բ. Հուզական կցկտուր խոսքի և նրա ընդհանուր հնչերանգի յուրօրինակությունն արտահայտելու համար» [10, էջ 58]:
Այս հնչերանգը հաճախ օգտագործվում է հոգեկան հուզումնալից պահերի, բարդ հոգեվիճակների արտահայտման նպատակով՝ ասելիքի մի մասը թողնելով ընթերցողի կռահմանը»:
Բերենք բնագրային օրինակներ.
Սաթենիկ. Բարև ձեզ…Այստե՞ղ է ապրում… (ԵՎ, 83):
Լուսինյան. Եկա՞ն: Չե՞ն եկել…(Նկատելով Արմենի ճամպրուկը): Ուրեմն եկել են: Վերջապես: Ո՞ւր են, տա՞նն են…(ԵՎ, 81):
Շավարշ. Արի՜, արի՜, մեր ջան, տես ո՞վ է եկել (ՄՀ, 70):
3. 7. ԶՈՒԳԱՊԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆԸ ԱՐԱՄԱՇՈՏ ՊԱՊԱՅԱՆԻ ՊԻԵՍՆԵՐՈՒՄ
Զուգապատկությունը արձակ խոսքի նախորդ նախադասության վերջին բառի կամ բառակապակցության կրկնությունն է հաջորդի սկզբում:
Բերենք բնագրային օրինակներ.
Սոխակ. Դռնից քշեն՝ մենք պատուհա՝նից, պատուհանից քշեն՝ կա օդանցք (ՀՀՆԾ,196):
Ցոլակ. Որտե՞ղ էիր:
Արփիկ. Մեզ մոտ, լաբորատորիայում:
Ցոլակ. Լաբորատորիայում, հա՞ (ԽՊ, 150):
3. 8. ՀԵԳՆԱՆՔԸ ԱՐԱՄԱՇՈՏ ՊԱՊԱՅԱՆԻ ՊԻԵՍՆԵՐՈՒՄ
Հեգնանքը բառերի կամ արտահայտությունների օգտագործումն է հակառակ իմաստով:
«Հեգնանքը,– գրում է Լ. Եզեկյանը,– ոճական հնարանք է, որի միջոցով բացասական երևույթը ծաղրվում է ոչ ուղղակիորեն, գրողը (խոսողը) ինչ-որ մեկին արժանիքներ է վերագրում, բայց հասկացվում է ճիշտ հակառակը» [8, էջ 85]: Հեգնանքը կյանքի նկատմամբ երգիծական վերաբերմունքի արտահայտման ձևերից մեկն է: Այն պատկերավորության ոճական-արտահայտչական միջոց է: Հեգնանքը երգիծանքից տարբերվում է նրանով, որ բացասական վերաբերմունքն արտահայտում է անուղղակի ճանապարհով, առերես դրական հատկանիշներ վերագրելով: Հաստատելով անձի կամ երևույթի արժանիքները, հեգնանքը ցույց է տալիս դրանց լիակատար բացակայությունը:
Հեգնանքը գրողի հուզական վերաբերմունքի արտահայտությունն է, որը բնորոշ է երգիծական բնույթի ստեղծագործություններին:
Բերենք բնագրային օրինակներ.
Սաքո. Խելքի կարոտ, անհանգստանում եմ կնոջդ մասին ոչ թե նրա համար, որ գլխում քեզ նման ինչ-որ հիմար մտքեր են պտտվում, այլ այն բանի համար, որ արձակուրդը չլրացրած՝ շտապ վերադարձել է, և հետո մինչև հիմա որտե՞ղ է, չլինի մի լուրջ բան է պատահել (ԽՊ, 143):
Խելքի կարոտ արտահայտությունը ժողովրդական արտահայտչամիջոց է և ունի հեգնական բնույթ: Ասվում է այն դեպքում, երբ հերոսը խորհրդի կարիք է զգում:
Հակոբ. Աննման ծնունդ է: Պակասում է միայն Ռայկինը (ՀՀՆԾ, 226):
Այստեղ աննման ծնունդ արտահայտությունը ամբողջովին երգիծական իմաստ ունի և փաստորեն ցույց է տալիս ծննդի բացակայությունը տվյալ պահին:
ԳԼՈՒԽ 4. ՔԵՐԱԿԱՆԱԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԱՐԱՄԱՇՈՏ ՊԱՊԱՅԱՆԻ ՊԻԵՍՆԵՐՈՒՄ
4. 1. ԳՈՅԱԿԱՆԻ ԹԻՎԸ ԱՐԱՄԱՇՈՏ ՊԱՊԱՅԱՆԻ ՊԻԵՍՆԵՐՈՒՄ
Ա. Պապայանը իր պիեսներում հիմնականում օգտագործել է գոյականի հոգնակի թվի կազմության կանոնավոր ձևերը: Կանոնավոր ձևերից նա գրեթե շեղումներ չի կատարում: Նա միավանկ բառերի հոգնակին կազմում է – եր, իսկ բազմավանկ բառերինը՝ – ներ վերջավորությամբ: Հազվադեպ է – ք վերջավորությունը, որը բնորոշ է ժողովրդախոսակցական լեզվին: Բերենք բնագրային օրինակներ.
Վարդանուշ. Գոհար, սևանցիք շուտով այստեղ կլինեն (ՄՀ, 7):
Զաքար. Երեխեք, տիրություն անեմ, մինչև գամ (ԻՎՄՏ, 396):
Վարդանուշ. Աղջկերք, մտնենք հաշվապահություն (ՄՀ, 61):
Այս ձևերը բնորոշ են ժողովրդախոսակցական լեզվին: Գրական լեզվում դրանց համապատասխանում են սևանցիներ, երեխաներ, աղջիկներ ձևերը:
4. 2. ՀՈԼՈՎՈՒՄԸ ԱՐԱՄԱՇՈՏ ՊԱՊԱՅԱՆԻ ՊԻԵՍՆԵՐՈՒՄ
Ժամանակակից հայերենի հոլովական համակարգը կանոնավոր է: Ա. Պապայանը իր պիեսներում հարազատ է մնացել հայերենի հոլովական համակարգի օրինաչափություններին, կանոնավոր ձևերից շեղումներ գրեթե չի կատարել: Նա իր պիեսներում օգտագործել է նաև գրաբարյան հոլովաձևեր: Բերենք բնագրային օրինակներ.
Ցոլակ. Նրբացուցիչ դեպք հանցանաց (ԽՊ, 169):
Շմավոն. Վարպետ Մարգար, խնդրում եմ շաբաթ օրը բարեհաճեք, հանդերձ ընտանյոք, ներկա գտնվել աղջկաս հարսանյաց հանդեսին (ԱԱՇԵ, 36):
Հարսանյաց – հարսանիքի, հանցանաց – հանցանքների, ընտանյոք – ընտանիքով:
Հոլովման մեջ մտքերը սեղմ ու կարճ արտահայտելու ամենալավ միջոցը փոխանուն սեռականն է՝ գոյականացումը, որին Ա. Պապայանը դիմում է, երբ առիթը գալիս է: Բերենք բնագրային օրինակներ.
Սիրանուշ. Չեմ կարող չցավել, երբ լավը փուլ է գալիս, և չեմ կարող չանել ամեն հնարավոր բան, որպեսզի այն պահպանվի (Խպ, 169):
Օրինակում լավ ածականը գործածվել է գոյականաբար՝ արտահայտելով նաև իր որոշյալը հանդիսացող գոյականի իմաստը՝ լավը, այսինքն՝ լավ ընտանիքը:
Խաթուն. Ազիզ ջան, երկուսը ես հարսանիքին կմորթեմ (ՄՀ, 59):
Բերված օրինակում երկու թվականը գործածվել է գոյականաբար՝ արտահայտելով նաև գոյականի իմաստ՝ երկուսը, այսինքն՝ երկու ոչխարը:
4. 3. ԽՈՆԱՐՀՈՒՄԸ ԱՐԱՄԱՇՈՏ ՊԱՊԱՅԱՆԻ ՊԻԵՍՆԵՐՈՒՄ
Խոնարհման համակարգում ևս Ա. Պապայանի լեզուն մաքուր է և հարազատ հայոց լեզվի օրինաչափություններին: Նրա լեզվում բավականաչափ դրսևորում են գտել հայոց լեզվի խոնարհման համակարգի զուգահեռ ձևերից շատերը: Դրանք հատկապես երևում են բայի հրամայական եղանակում: Հայտնի է, որ ե խոնարհման ասել բայը անցյալ կատարյալ ժամանակաձևում և հրամայական եղանակում դառնում է ա խոնարհման, բայց Ա. Պապայանի պիեսներում մենք հանդիպում ենք ասաց, ասացեք ձևերից բացի նաև ասեք ձևին: Ասեք ձևը ավելի սեղմ ու կարճ է և բնորոշ է ժողովրդախոսակցական լեզվին: Բերենք բնագրային օրինակներ.
Պատվական. Չէ, ախպեր, հալալ է էդ աղջկան, խոսքը՝ գործ է, որ ասաց, կանի (ՄՀ, 8):
Վարդուհի. Ասացեք, Էդուարդ, դուք վստա՞հ եք, որ ես ձեզ սիրում եմ (ԱԱՇԵ, 369):
Գոհար. Հիմա դուք ինձ այն ասացեք, ի՞նչ եք որոշել անել (ՄՀ, 52):
Տիգրան. Կնոջս ասեք, թող իսկույն գա այստեղ (ՄՀ, 31):
Ա. Պապայանն իր պիեսներում հավասարապես գործածել է հրամայական եղանակի հոգնակի թվի և´ գրական, և´ խոսակցական ձևերը: Հայտնի է, որ «ե» խոնարհման պարզ բայերի հոգնակի հրամայականը կազմվում է անցյալի հիմքից և «եք» վերջավորությունից: Սակայն գործածական է նաև անորոշի հիմքից կազմությունը՝ սպասեք և սպասեցեք:
Բերենք բնագրային օրինակներ.
Վահան. Էդ բռավոն, սպասեք, հետո կասեք (ԱԱՇԵ, 3):
Վարդուհի. Սպասեցեք, ես չէի ուզենա այսպես հրաժեշտ տալ միմյանց (ԱԱՇԵ, 365):
Երբ խոսակցությունը կրում է պաշտոնական բնույթ, Ա. Պապայանը գործածել է սպասեցեք ձևը:
4. 4. ԲԱՅԻ ԵՂԱՆԱԿԱՅԻՆ ՁևԵՐԻ ԻՄԱՍՏԱՅԻՆ-ՈՃԱԿԱՆ ԿԻՐԱՌՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԱՐԱՄԱՇՈՏ ՊԱՊԱՅԱՆԻ ՊԻԵՍՆԵՐՈՒՄ
Բայի եղանակը կարևոր քերականական կարգ է: Այն արտահայտում է խոսողի վերաբերմունքը գործողության նկատմամբ: Խոսողը կարող է դիտել գործողությունը իբրև փաստ, որը և արտահայտվում է սահմանական եղանակով: Կարելի է դիտել գործողությունը իբրև հարկադրանք (հարկադրական եղանակ), իբրև ցանկություն (ըղձական եղանակ), իբրև ենթադրություն (ենթադրական եղանակ), իբրև հնարավոր՝ որևէ պայմանի առկայության դեպքում (պայմանական եղանակ):
Հրամայական եղանակն արտահայտում է հրաման: Բացի հրամայականից, այդ նպատակով գործածվում են ըղձական, պայմանական և հարկադրական եղանակները: Հրամայական եղանակով խոսողի կամքի արտահայտումը հիմնականում ձևավորվում է իբրև կարգադրություն, հրաման: Հարկադրական եղանակի ձևերը հրամանին, կարգադրությանն ավելացնում են նաև անհրաժեշտականության իմաստը:
Ի տարբերություն հրամայական և հարկադրական եղանակների՝ ըղձական և պայմանական եղանակների բայաձևերն ավելի մեղմ բնույթ ունեն: Ըղձական եղանակի բայաձևերը ցույց են տալիս որևէ գործողության կատարման իղձ, ցանկություն: Սակայն հաճախ դրանք կարող են արտահայտել նաև ոչ թե ըղձական, այլ հրամայական իմաստ՝ գործածվելով իբրև հոմանիշ հրամայական եղանակի բայաձևերի: Բերենք բնագրային օրինակներ.
Սողոմոն. Լսիր, չհամարձակվես հարսիս վրա բիծ գցես (ԽՊ, 182):
Պետրոս. Իսկ դու չհամարձակվես փեսայիս անունը սևացնել… (ԽՊ, 182):
Սողոմոն. Էլ չխոսես, տազ արա, պրծիր, հարսիս չդիպչես, թե չէ էն օրը կգցեմ քեզ, էն օրը (ԽՊ, 182):
Բերված օրնակների մեջ չհամարձակվես, չխոսես, չդիպչես բայաձևերը, չնայած ձևով ըղձական են, բայց արտահայտում են արգելական հրամայականի իմաստ: Ըղձական եղանակով նաև արտահայտվում է հորդոր:
Ցոլակ. Այստեղ պետք է լինեիր ու տեսնեիր, թե ինչպիսի հանդիսավորությամբ մեր տիկինը ինձ՝ բախտավորիս, ծանոթացրեց Ջանիկ ջանիկի հետ (ԽՊ, 169):
Սոֆիկ. Չէիք կարող ձեր եփած ճաշից մի աման բերեիք, ուտեր (ԳՄԱՍ, 525):
Լիլիկ. Եվ տեսնեիք երեկ ինչպես էր պարում մեր պապան (ԳՄԱՍ, 528):
Այս ձևերն արտահայտում են ոչ թե հրաման, կարգադրություն, այլ հորդոր:
Այժմ բերենք բնագրային օրինակներ՝ ցույց տալու համար պայմանական եղանակի բայաձևերի այն կիրառությունները, որնք հնչում են որպես կարգադրություն.
Մորոզով. Հիմնականը կատարել եք: Այն, ինչ անհրաժեշտ էր, հաղորդվեց ուր որ պետք էր, կներկայացվեք պարգևատրման: Իսկ հիմա բուժման (ՀՄՇ, 580):
Դավիթ. Դե կմնաս և վերջ (ՀՄՇ, 604):
Դավիթ. Ճիշտ է, թե ճիշտ չէ, բայց ինքնագլուխ գործելուդ համար պատիժդ կստանաս (ՀՄՇ, 621):
Գոհար. Հիմա ի՞նչ անենք: Ասենք՝ դու կամ Հակոբյանը կմնաք և նրանց հետ կմշակեք սոցմրցման պայմանագրի կետերը (ՄՀ, 70):
Պայմանական եղանակի բայաձևերն արտահայտում են նաև հորդոր:
Բերենք բնագրային օրինակներ.
Տարոն. Կուզենայի, եթե տանեն (ԳՄԱՍ, 528):
Ալիկ. Այլապես ես ինչպե՞ս այստեղ կհայտնվեի (ԳՄԱՍ, 565):
Ալիկ. Վաղուց կտանեի: Կինս կտրականապես դեմ է (ԳՄԱՍ, 565):
Այստեղ կուզենայի, կհայտնվեի, կտանեի բայերը ըստ իմաստի փոխարինում են ուզեցա, հայտնվեցի, տարա բայերին:
Բայի եղանակային ձևերի կիրառություններից է նաև պայմանական եղանակի ապառնիի գործածությունը սահմանական ներկայի փոխարեն, որը կը ճյուղի բարբառների և արևմտահայերենի ազդեցությունն է, և որի կիրառությունը նույնպես տեղ է գտել Ա. Պապայանի պիեսներում: Բերենք բնագրային օրինակներ.
Խաթուն. Թե կուզես իմանալ, իմ Շավարշիս միայն մինիստրի աղջիկն է արժան, բայց ես հին գլուխ ծնողների նման չեմ, որ տղիս սրտին դեմ գնամ… (ՄՀ, 57):
Կուզես իմանալ նշանակում է ուզում ես իմանալ:
Սիրանուշ. Թե կուզես հենց վաղն էլ ամուսնանամ (ԵՎ ,88):
Կուզես նշանակում է ուզում ես:
Նույն ձևերը կարող են արտահայտել նաև հարկադրական եղանակ:
Օրինակ՝
Սոֆիկ. Հիմա թոռներդ կկչկչան, կթռվռան շուրջդ, և մի քանի օր էլ չի անցնի, ոտքի կկանգնես (ԳՄԱՍ, 519):
Կկչկչան, կթռվռան, կկանգնես նշանակում են պիտի կչկչան, պիտի թռվռան, պիտի կանգնես:
