Нарша Булгакбаев
Ислам модернизациясы. 1 Бөлім
Кұдайтану
Алла тағаланың көптеген есімдері бар, олардың əрқайсысының өзіндік мағынасы мен қасиеттері бар. Исламда Алланың 99 есімі бар, олар «əсмаул-хусна» (ұлық есімдер) деп аталады. Бұл есімдердің əрқайсысы Хақ Тағаланың белгілі бір қасиеттерімен жəне сипаттарымен байланысты. Алланың əр түрлі есімдері біздің өмірімізге пайда мен көмек əкелуі мүмкін. Алланың есімдерімен байланысты моральдық-этикалық қасиеттермен қатар, əр терминнің əртүрлі аурулар мен психологиялық жағдайларды емдеуде өзіндік мəні бар. Бірақ Аллаһтың 99 есімін білу маңыздылығымен қатар, əрбір терминмен байланысты осы маңызды қасиеттерді түсіну де маңызды. Алла Тағаланың əрбір есімі рухани өмірімізге көмектесе алатын Құдіретті жəне Оның мейірімін түсінуге жол ашады. Сондай-ақ, əрбір есімнің қасиеттерін білу біздің өмірдегі қиындықтар мен проблемаларды түсінуге көмектеседі. Исламда Алланың 99 есімі Алланың жалпы есімдері болып табылады, олардың əрқайсысының өзіндік ерекше мағынасы бар. Бұл атаулардың кейбіреулері мейірім, басқалары əділет, үшіншілері билік дегенді білдіреді. Алланың есімдерін мұсылмандар намазда да, күнделікті өмірде де əртүрлі жағдайларда қолданады. Алланың есімдерін қолдануға негізделген көптеген амалдар мен əдістер бар. Ислам дəстүрінде Құдайдың есімдерімен емдеу жəне рухани ағарту үшін қолдануды қамтитын көптеген эзотерикалық емдеу əдістері бар. Бұл əдістер мұсылмандарға Алланың есімдері көмегімен рухани жəне физикалық мəселелерді шешуге мүмкіндік береді. Ар-Рахман – қолдаушы, жанашыр, Ар-Рахим – мейірімді, Ас-Салям – бейбітшілік пен қауіпсіздіктің көрінісі, Əл-Мутаккабир – Ең жоғары, Алланың есімдері Исламда өте маңызды жəне əртүрлі жағдайларда, соның ішінде дұғада, емделуде жəне рухани ағартуда қолданылады. Алла Тағала бұл есімдерді мұсылмандарға кез келген жағдайда Оған жүгініп, қажетті көмек алуы үшін берді. Əл-Ғани – «Бай», «Шексіз бай» деген мағынаны білдіретін Алланың есімдерінің бірі. Бұл есімнің қасиеттері барлық жаратылыстардан толық тəуелсіздік пен адамның қажеттіліктерін толық қанағаттандыруды қамтиды. Бұл есім Құдайдың барлық байлық пен гүлденудің қайнар көзі екенін жəне біз барлық қажеттіліктеріміз үшін Оған сүйенуіміз керектігін еске салады. Ар-Рахман – Алланың есімі, ол «Мейірімді», «Сүйікті» дегенді білдіреді. Бұл есім Аллаһтың жаратылыстарына деген шексіз мейірімін сипаттайды. Біз Алладан мейірім сұрауымыз керек жəне Оның үлгісіне еліктеп, Ол бізге қалай мейірімділік танытса, басқаларға да мейірімділік танытуымыз керек. Əл-Уəкил – «Қорғаушы» деген мағынаны білдіретін Алланың есімі. Бұл есім Құдайдың бізге қамқорлық жасайтынын жəне мүдделерімізді қорғайтынын еске салады. Біз барлық істеріміз бен іс-əрекеттерімізде Алладан қорғау жəне көмек сұрап жүгінуіміз керек.
Алланың есімдері Оны жəне Оның қасиеттерін тереңірек түсінуге көмектеседі. Есімдер – Оның бізге көрсеткен жақсылығының, жомарттығы мен мейірімінің белгісі. Біз бұл есімдерді дұғада, намазда жəне Құдаймен қарым-қатынаста пайдалана аламыз. Алланың 99 есімі – мұсылмандар үшін ең маңызды білімдердің бірі. Əрбір есімнің өзіне ғана тəн құдіреті бар жəне олардың əрқайсысы Аллаһтың белгілі бір қасиетін білдіреді.
Бұл есімдерді білу бізге Құдайға жақындауға, Оның қасиеттерін түсінуге көмектеседі. Тізімде ұсынылған атаулардың көпшілігінде қалаған нəрсеге қол жеткізуге, зұлымдықтан қорғауға, жанды тыныштандыруға жəне тіпті емдеу үшін қолдануға мүмкіндік беретін емдік қасиеттер бар. Алланың есімдерін күнделікті өмірде де қолдануға болады. Күнделікті өмірімізде Алланың есімдерін əртүрлі қолданамыз. Осы жолдардың кейбірі: Дұғалар мен дұғалардағы есімдерді қайталау əрбір есімнің құдіретін сезінуге жəне дұғаларыңызда осы қасиеттерді пайдалануға көмектеседі. Бізді жамандықтан қорғау үшін атауларды қолдану – мысалы, Алланың «Əл-Хафиз» (Қамқоршы) есімі, егер ұйықтар алдында айтсақ, бізді жамандықтан қорғауға көмектеседі. Мақсатқа жету үшін есімдерді қолдану – Алланың «Əл-Барр» (Жақсы) есімі басқаларға қайырымдылық пен мейірімділікке байланысты мақсаттарға жетуге көмектеседі. Емдеуде есімдерді қолдану – мысалы, «Əш-Шафи» (Емші) есімін дұғада қайталайтын болсақ, физикалық жəне психикалық ауруларды емдеуге көмектеседі. Сонымен қатар, біз Алланың есімдерін Аллаға, оның қасиеттері мен хикметіне деген иманымыз бен түсінігімізді нығайту үшін пайдалана аламыз.
Ендеше, Алланың 99 есімін біліп, күнделікті өмірде қолдану Аллаға жақындауымызға, рухани жəне физикалық сауықтыруымызға жəне өмірдегі мақсаттарға жетуімізге көмектеседі. Алланың 99 есімінің əрқайсысының өзіндік ерекше мағынасы бар жəне жоғары құдіреттің əртүрлі қасиеттерін бейнелейді. Мысалы, «Əр-Рахман» (Қамқор) Алланың шексіз мейірімі мен оның жаратылыстарына деген сүйіспеншілігін, ал «Əл-Кафи» (Барлығын Білуші) – Алланың барлық нəрсені түсінуі мен барлығын қамтитындығын білдіреді. Алланың 99 есімінің əрқайсысының өзіне тəн ғажайып қасиеттері бар жəне əртүрлі ауруларды емдеуге жəне өмірдегі қиындықтарды жеңуге болады. Мысалы, егер адам бір нəрседен айыққысы келсе, онда ол «Шəфи» (Емші) есімін қайталап, Алладан ем сұрай алады.
Сондай-ақ, Алланың 99 есімінің əрқайсысы адамның қорғаныс қасиеттерін арттырып, қорғай алады. Мысалы, əл-Мухаймин (Қорғаушы) есімін қайталау қауіпсіздікті сақтауға жəне жамандықтан қорғауға көмектеседі. Алланың кейбір есімдерін түрлі аурулар мен кедергілерді емдеу үшін қолдануға болады. Мысалы, жаман ауруларды емдеу үшін «Əр-Рафи’и» (Жақсы істердің сауабын беруші) жəне «Əт-Таууаб» (Тəубе етушілерді қайта қабылдаушы) есімдерінің тіркесімін қайталауға болады.
Қорқыныш пен үрейден арылу үшін əл-Мухаймин (Қорғаушы) немесе Əс-Сəлəм
(Бейбітшілік) есімдерін қайталауға болады. Əл-Кафи (Бəрін Білуші) жəне Ар-Раззақ (Болшылық беруші) есімдері материалдық көмек пен материалдық əл-ауқатқа жетуге көмектеседі. Дұғада Аллаға бет бұрған кезде құрмет көрсету үшін 99 есімнің кез келгенін қолдануға болады. Мысалы, күнəлардың кешірілуін сұрағанда «Мен əл-Ғаффармын» (мағынасы – кешірушімін), «Мен əт-Тəууабпын» (мағынасы – тазарушымын), «Мен əш-Шəкурмын» (мағынасы – шүкірмін» деп айтуға болады. Егер сіз ауырып жатсаңыз, ауырсынуды азайту немесе азапты жеңілдету үшін мына атауларды қолдануға болады. Мысалы, «Мен Əш-Шафимін» (мағынасы: емшімін), «Мен Ар-Рахиммін» (мағынасы: мейірімдімін). Бұл атауларды айту сізді сабырлы жəне жеңіл сезінуге көмектеседі. Күнделікті өмірде есімдерді қолдану сенімімізді нығайтуға көмектеседі жəне өмірімізде Алланың бар екенін еске салады. Мысалы, «Мен əл-Əлиймін» (мағынасы – жоғары көтерілдім), «Мен əл-Мухитпін» (мағынасы – айналадамын), «Мен əл-Хафизмін» (мағынасы – қамқоршымын) деу иманды күшейтеді жəне теріс ойлар мен əрекеттерден қорғайды. Ең дұрыс Мен… деп басталатын Аффирмациялар осылар. Намаз кезінде атауларды пайдалану терең тыныштыққа, жан тыныштығына қол жеткізуге көмектеседі. Алланың 99 есімінің кез келгенін оның мағынасына назар аудара отырып, баяу дем алып жəне дем шығару арқылы қайталауға болады. Мұндай жаттығу сана деңгейін көтеруге жəне жанның Алламен байланысын нығайтуға көмектеседі. Саусақтардың арасындағы түйіндерде атауларды қолдану. Көптеген мұсылмандар күні бойы Алланың белгілі бір есімдерін айту үшін моншақтарына түйіндер қолданады. Бұл түйіндер дұғаға көңіл бөлуге жəне біздің өмірімізде Алланың болуын есте сақтауға көмектеседі. Ол сондай-ақ күнделікті өмірде жанның Аллаһпен байланысын нығайтуға көмектеседі. Алланың 99 есімін қолдану мұсылманның өміріне көптеген пайда əкеледі – қорлық пен азаптан сақтап күнделікті өмірде Алламен сенім мен байланысты нығайтады. Əрбір есімнің мағынасы мен мақсатын есте сақтау сізге Құдайдың болмысын тереңірек түсінуге көмектеседі, ал есімдерді дұрыс қолдану айналаңыздағы əлемді жаңа, ризашылық көзқараспен бақылауды үйренуге көмектеседі.
Алланың болмысы
Біз Аллаһ Тағала туралы айтқанда, Оның болмысының екі қырын айтамыз: Оның болмысы (зат) жəне сипаттары (сифат). Алла Тағаланың болмысын Одан басқа ешкім білмейді. Ол шексіз жəне өлшеусіз ұлы, ал барлық жаратылыстар мен олардың мүмкіндіктері шектеулі жəне Онымен салыстырғанда кемелсіз. Біз Оның мəнін түсіне алмаймыз жəне əрбір əрекет басынан бастап сəтсіздікке ұшырайды. Алла Тағала өзі туралы былай дейді: «Ол (бұл дүниеде) көзбен көрінбейді, бірақ Ол бəрін көреді. Ол əр нəрсенің нəтижесін біледі, əр нəрсені біледі». (Əнғам сүресі, 103-аят). Сол сияқты хадистердің бірінде Алла Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сəлемі болсын) былай дейді: «Жаратылғандар туралы ой жүгіртіңіз жəне Жаратушы туралы ой жүгіртпеңіз. Алайда, парыз арқылы белгілі илаһи болмыстың кейбір қасиеттері бар. Біз оларды ретімен қараймыз. Құдайдың болмысы алтау. Илəһи болмыстың сипаттары тек Аллаһ Тағалаға тəн жəне Оған қатысты парыз. Демек, бұл қасиет басқа ешбір болмыста бола алмайды жəне Оның жетіспеуі мүмкін емес. Бар болу (Вуджуд) – Алдыңғы мақаладан біз Алланың бар екендігі басқа барлық нəрселердің бар болуы арқылы міндетті түрде белгілі екенін түсіндік. Басқаша айтқанда, жаратылыстар бар болғандықтан, Жаратушы да бар болуы керек. Демек, Ол міндетті түрде бар (уажиб əл-вужуд). Бұл барлық кезеңдерге, орындарға жəне ықтимал ғаламдарға қатысты. Бұл атрибуттың қарама-қарсылығы жоқ болу еді, бұл логикалық тұрғыдан мүмкін емес, өйткені ол басқа ештеңе жоқ дегенді білдіреді. Мəңгілік (қидам) – Барлық жаратылыстардың бар болуы Аллаһ Тағалаға тəуелді екенін түсінгеннен кейін, Аллаһ Тағаланың əрқашан бар екенін де түсіну керек. Уақыт – Оның жаратуы. Осылайша, Оның бар болуы уақыттан «бұрын» болды. Бұл Оны шектемейді жəне Оған əсер етпейді. Егер ол бітетін болса, Оның міндетті болуы өзгеріссіз жалғасады. Бұл келесі атрибуттың алдында болады.
Шексіздік (Бака) – Бұл атрибут жоғарыдағы нүктелерге қатысты. Аллаһ Тағала жоқ уақыт жаратылғанға дейін де, жаратылғанда да, кейін де болуы мүмкін емес. Жаратылыстардың ұқсастығы (Мухалафату лил-хауадис) – Аллаһ Тағаладан басқаның бəрі Оған тəуелді болғандықтан жоқтан пайда болды. Алла Тағаладан басқа барлық нəрсенің кемшілігі бар. Қасиетті жəне Ұлы Алла Тағала кез келген кемшіліктен пəк. Осылайша, Ол ешнəрсеге ұқсамайды, сонымен қатар оны елестете алатын нəрсеге ұқсамайды. Басқаша айтқанда, сіз оны қалай елестетсеңіз де, ол ондай емес. Өзін-өзі қамтамасыз ету (Қиям би нафсихи) – Аллаһ Тағала өзінің бар болуы үшін жаратушыға, мекенге, уақытқа немесе басқа нəрсеге тəуелді емес. Бұл Оның Өздігінен (Əс-Сомад) бар екенін білдіреді. Бірегейлік (Уахдания) – Бұл жерде Алла Тағаланың болмысы мен сипаттарына қатысты үш түрлі мағына қажет. Ол екіншісіз бір, ұқсассыз бір, сонымен қатар бөлінбейтін бір.
Тəңірлік сипаттар
Аллаһ Тағаланың болмысы сияқты сипаттары да мəңгілік жəне кəміл. Аллаһ Тағала Өзін олармен бірге сипаттады жəне олар Жаратушымызбен қарым-қатынасты дамытудың маңызды жолы ретінде қызмет етеді. Уақытша жəне кемелсіз болғандықтан, шектеулі ақыл-ойымыз олардың толық мəнін түсіне алмайды, бірақ олар бізге Аллаһ Тағаламен қарым-қатынас жасауымызға мүмкіндік береді, біз оларды түсінген кезде біз махаббат пен байланыс табамыз. Затты сипаттаудың екі жолы бар: оның бойындағы белгілер (жағымды атрибуттар) жəне оның жоқ белгілері (теріс атрибуттар). Жасалған заттар шектеулі мағынада ұқсас атрибуттарға ие болуы мүмкін, яғни оларды Аллаһ Тағаланы сипаттау үшін қолданылатын терминдермен сипаттауға болады, бірақ оларға берілген мағына Аллаһқа тəн нəрсемен салыстырғанда жеткіліксіз. Мысалы, адамды мейірімді (рахма) деп сипаттауға болады, бірақ бұл Аллаһ Тағаланың сипатынан күрт ерекшеленеді. Бұл ұғымды Аллаһ Тағала өзінің болмысы туралы ең айқын аятта былай деп баяндаған: «Оған ұқсайтын ешнəрсе жоқ». (Шура сүресі, 11-аят).
Ақырында, қанағат (ар-рида) жəне оның қарама-қайшысы, наразылық (əл-ғадаб) сияқты басқа сипаттарға қарағанда, оң сипаттардың қарама-қарсылығы Аллаһ үшін мүмкін емес. Əрі қарай, сегіз атрибутын қарастырамыз: Өмір (Хаят) – Ол тірі, оған қатысты өлім мүмкін емес. Алла Тағала Құран Кəрімде өзі туралы былай дейді: «Өлмейтін Тіріге сенім артыңдар, Оны ұлықтап, мадақтаңдар. Оның пенделерінің күнəларын білуі жеткілікті», – деді. (Фурқан сүресі, 58-аят). Құдірет (Қудра) – Ол шексіз құдірет иесі. Оның құдіретті күші Əлемнің ұлылығынан жасушаның қыр-сырына дейін көрінеді. Мұның қарама-қарсысы – əлсіздік жəне бұл Ол үшін мүмкін емес. «Аллаһ барлық тірі жанды (бір тамшы) судан жаратты. Олардың (тірі жаратылыстардың) ішінде қарнымен жорғалаушылар (жыландар сияқты), екі аяқпен жүретіндері (адам сияқты), төрт аяқпен жүретіндері (көп жануарлар сияқты) бар. Алла қалағанын жаратады. Расында, Алла əр нəрсеге қабілетті (Ол құдіретті). (Нұр сүресі, 45-аят).
Білім ('Илм) – Ол бəрін біледі – бар болған, бар, не болатынын жəне болмайтынын біледі. Ол бəрін ұсақ-түйекке дейін біледі. Жаратылыстар Оның шексіз жəне кемел Білімінің дəлелі. Білімнің қарама-қарсысы надандық [білместік] жəне Ол үшін барлық жағынан мүмкін емес. «Онда жасырын нəрсенің кілттері бар. Бұл туралы Ол ғана біледі. Ол құрлықтағы жəне теңіздегі (барлық тірі жəне жансыз жаратылыс туралы) бəрін біледі. Ол ағаштан түскен əрбір жапырақты біледі. Жердің қараңғылығындағы барлық дəндер, балғын жəне құрғақ нəрселер – мұның бəрі Ашық Кітапта (Лəуһ əл-Махфузда) (жазылған). (Əнғам сүресі, 59-аят). Ерік (Ирада) – Ол мəңгілікке дейін не болғанын жəне не болатынын қалаған (ма кана уа ма якун). Оның қалағаны бар, қаламағаны жоқ. Оның қалауына қарсы тұра алатын ешкім жоқ жəне Оның бұйрығын кешіктіретін ешкім жоқ. Оның еркі абсолютті жəне оны ештеңе жасауға мəжбүрлеу мүмкін емес. Алла Тағала былай дейді: «Ол не қаласа, соны істейді». («Буруж» сүресі, 16-аят). Жоғарыда аталған төрт қасиетке мəтіндік дəлел Құран Кəрім мен хадисте келтірілген. Рационалды дəлел мынада: егер осы төрт атрибуттың кез келгені жоққа шығарылса, онда мүмкін болатын нəрсе болмас еді, өйткені тəуелді нəрсенің өзі тəуелді болмай өмір сүруі мүмкін емес. Басқаша айтқанда, Құдіреттілік болмаса, əлсіздік болар еді. Əлсіз адам бір нəрсені жаратпайды. Еріксіз қандай жаратылыстың пайда болуын анықтау мүмкін емес еді.
Білімсіз мүмкін болатын нəрселер өмір сүре алмайды, өйткені бір нəрсені елестету үшін ол туралы білім қажет. Өмір болмаса, бұл қасиеттердің ешқайсысы да болмас еді. Басқаша айтқанда: Мүмкін болатын нəрселердің болуы Аллаһ Тағаланың тірі болуы керектігін дəлелдейді. Бұл оның жаратылыс туралы Білімге, оны анықтауға ерік-жігеріне жəне оны бар ету үшін күшке [қабілетке] ие болуы керек екенін дəлелдейді. Есту (Сам') – Ол ешбір мүшеге, дыбыс толқындарына, таралатын бөлшектерге жəне сол сияқтыларға сүйенбестен барлық дыбыстарды естиді. Көру (Басар) – Ол мүшелерге, жарық толқындарына жəне сол сияқтыларға сүйенбестен барлық түрлер мен түстерді көреді. «Расында, Алла – естуші, көруші». (Ғафир сүресі, 20-аят). Сөйлеу (Кəлəм) – Оның естіп, көріп тұрғанындай, Оның сөзі ешбір мүшеге, дыбыс толқынына, əріпке, тəпсірге тəуелді емес. Дəл осы қасиет арқылы Ол дінге келуге əкеледі. Құран Кəрім Алла Тағаланың хабары болғандықтан да Оның кəлəмі. «Мұса Біз белгілеген жерге (Синай тауына) келгенде, Раббысы онымен сөйлесті (адамдардың сөзіне ұқсамайтын сөзбен). (Ағраф сүресі, 143-аят).
Жаратылыс (Тəквин) – Бұл жоқтан бір нəрсені тудыру. Ол Өзінің қалауымен, білімімен жəне құдіретімен барлық нəрсені жаратады. «Ол аспан мен жердің Жаратушысы. Ол шешім қабылдағанда: «Бол!» деу ғана қалады. Сосын болады». (Бақара сүресі, 117-аят). Бұл төрт сипаттың мəтіндік дəлелі Құран Кəрім мен Сүннетте бар. Ақылға қонымды дəлел: егер Аллаһ Тағала бұл қасиеттерге ие болмаса, онда оған қарама-қарсы қасиеттер: мылқаулық, кереңдік жəне соқырлық болуы керек еді. Бұлардың барлығы Аллаһ Тағала үшін мүмкін емес кемшіліктер, өйткені олардан құтылу немесе Оған көмектесу үшін басқа біреуге мұқтаж екенін білдіреді. Мұқтаж болу Өз-өзін жоққа шығарады, ал Өзін-өзі жоққа шығару Аллаһ Тағалаға қатысты мүмкін емес. Біріншіден, Алла Тағаланың сипаттарын түсіну – Оны тану жолы. Əрбір ғашық өзінің махаббат объектісі туралы бірдеңе білуге тырысады. Біз сүйген адам барлық жағынан кемелді болса, бұл тілек қаншалықты күшті? Екіншіден, атрибуттарды түсіну тұлғаны түзетуге əсер етеді. Адам өзінің сүйіктісінің кемелдіктерінен қолынан келгенше азын-аулақ нəрсеге бойлауға ұмтылады. Үшіншіден, болмыс пен сипат арқылы Аллаһты шақыру адамды Оған жақындатады. Алла Тағала «Ағраф» сүресінде Жаһаннам (тозақ) тұрғындарының ерекшеліктерін баяндап былай дейді: «Олардың жүректері түсінбейтін, көздері көрмейтін, құлақтары естімейтін. (Ойлаудың жеткіліксіздігі, сабақ алу ниетімен қарауды қаламау жəне ойлау кезінде тыңдағысы келмеу тұрғысынан) олар жануарлар сияқты – бірақ одан да жоғалған (өйткені олар мəңгілік пайда əкелетін нəрсені қалдырды жəне олар үшін мəңгілік азапқа себеп болған нəрсеге бұрылды) Олар бейқам (өз пайдасынан бейхабар)». (Ағраф сүресі, 180-аят). Адамзаттың дертіне шипа ретінде мүміндерге былай дейді: «Алланың көркем есімдері бар. Ендеше, Оған жүгініп, оларға жүгініңдер!» (Ағраф сүресі, 180-аят). Аллаһ Тағала өзін осы көркем есімдермен атаған. Аллаһ Тағаланың көркемдігі осындай – Оны Одан басқа ешкім сипаттай алмайды. Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) дұғасында: «Мен саған лайықты мақтауды айта алмаймын, сен өзіңді мақтағандайсың». (Муслим жəне басқалар).
Алла Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сəлемі болсын) əрі қарай Аллаһ Тағаланың 99 есімі бар екенін жəне оларды білген адам жəннатқа кіретінін түсіндірді (əл-Бухари жəне т.б.).
Жеті аспан
Жеті аспан дегеніміз Жанның Рухқа айналуы үшін құрылған рухани баспалдақтар. Бұл баспалдақтардан əрбір Жан көтерілуге міндетті. Құран мен хадистер жеті самаватаның бар екендiгiн жиі айтылады. Құранның кейбір өлеңдерінде сама'ват айтылады. «Жеті» санын қолданудың екі интерпретациясы бар. Бір көзқарас бойынша мұндағы «жеті» саны жай ғана «көп» дегенді білдіреді жəне сөзбе-сөз қабылданбайды. Бірақ басқа да көптеген пікір білдірушілер бұл санды сөзбе-сөз қолданады. Құран, мысалы, жай ғана «Аллаһ қатарынан жеті аспанды жаратты» (Құран 71:14(15). Тағы бір өлеңмен былай делінген: «Аллаһ – Ол жеті аспанды жəне сонша жерді жаратты (Құран, 65:12). Мұхаммед пайғамбар саяхаттаған жеті көкті сипаттайды. Құранда жеті жер жаһаннам əлемімен байланысты. Осылайша, бірінші көкте (жерден) арабтардың аты аңызға айналған пайғамбар Исмаил тұрып жатыр. Оның астында періштелердің əскері, аспанды жындардан қорғайтындар. Екінші аспанда Пайғамбар Иса, Жебірейіл періште, үшіншісінде – Юсуфты, төртіншісінде – Идристы (Энох), бесіншісінде – Харунды (Ааронды) жəне алтыншы орында – Мұсаны (Моисейді) кездестірді. Жетінші аспанда Мұхаммед жұмағын көрсеткен Ибраһим пайғамбар (Авраам) бар. Одан əрі теңіз жатыр, оның үстінде Ең биік тақ орналасқан, Алланың тағы. Жаһаннамды он тоғыз періште күзетіп, «əрқайсысының үлкен қуаты бар». Жаһаннамның жеті қақпасы бар, олардың əрқайсысы белгілі бір деңгейге сəйкес келеді. Күнə өзінің ісімен егіз болады, «От кейбіреулерін тобыққа дейін, басқаларын тізесіне дейін, басқаларын беліне дейін, ал басқаларын мойнына дейін қамтитын болады». Оның үстіне, Пайғамбардың айтуы бойынша, «екіжүзділер Жаһаннамның ең төменгі қабатында жатады». Жəннат пен жаһаннамның арасында Əл-А'раф тосқауылы бар (кейбір Құран аудармашылары оны Библиядағы Чистилище деп атайды). Бұл жерде өмірден кейінгі тағдыры туралы əлі білмейтін адамдар болады.
Мұхаммед пайғамбар (оған бейбітшілік болсын) Аллаһ өзінің себепсіз мейірімі мен бізге деген сүйіспеншілігінен жеті аспан мен жердің бірдей санын құрғанын айтқан. Түпнұсқалық хадис: «Аллаһ – жеті аспанды жəне жеті жерді мейірімділікпен құрған… » (Сунан Ибн Маджах 4216). Хадисті мойындап, алғыс айтуымыз керектігін еске салады жəне оны өз игілігіміз үшін жəне Аллаһқа жақындыққа жету үшін пайдалануымыз керек. Аллаһтың жасампаздығымен, соның ішінде жеті аспан жəне жеті жермен танысу бізге сенімімізді нығайтып, оның даналығы мен сұлулығын тамашалауға көмектесе алады. Оның жасампаздығында Аллаһтың гравитациясын сезіне аламыз, ол бізге намаз бен алғыс айтуда оған жүгінуге көмектеседі. Ол, сондай-ақ, əлемді құрып, жеті аспан мен жеті жерді құрған Аллаһтың бізбен бірге екенін жəне барлық нəрсені бақылайтынын біле отырып, өмірдің қиындықтары мен сынақтарын еңсеруге де көмектесе алады. «Көктегі жəне жердегі барлық нəрселер Алланы мадақтайды, Ол құдірет пен хикмет иесі». Бұл аят Аллаһтың көктер мен жердің Жаратушысы екенін жəне олардағы барлық жаратылыстардың Оны пəктейтініне нұсқайды. Қосымша растау «Талақ» сүресінде (65:12) келтірілген, онда былай делінген: «Аллаһ тағала жеті аспады жəне сонша жерді жаратты».
Бұл Алла Тағаланың жеті аспанды жəне сонша жерді жаратқанын растап, оның құдіреттілігі мен ұлылығын растайды. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) да өз хадистерінде бұл ілімді растаған. Əбу Умама əл-Бахилиден жеткен хадисте Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.):
«О Əбу Умама, Аллаһтың жеті аспан мен жеті жерді құрғанын естідіңіз бе?» – Иə, О пайғамбар, – деп жауап берді Əбу Умама.
– О Аллаһ, мен Сені жеті рет мақтаймын, – дейді Пайғамбар.
Бұл хадис Алла Тағала жеті көк пен сонша жерді де жаратты деген ілімді тағы да қуаттайды. Ол мүміндерді осы абсолютті жаратылыс үшін Алланы мадақтауға шақырады. Алла тағала жеті көк пен жеті жерді жаратқан деген сенім мұсылмандық сенімнің маңызды бөлігі болып табылады жəне адамға Алланың ұлылығы мен құдіретін еске салады.
ІШКІ ТЫНЫШТЫҚ
Ішкі Тыныштық = сыртқы бейбітшілік / ішкі бақыт х сыртқы соғыс / ішкі тəртіпсіздік
Ішкі тыныштық (немесе ақыл тыныштығы) деп стресстердің ықтимал болуына қарамастан психологиялық немесе рухани тыныштықтың жай-күйі. «Тыныштықта» болуды көптеген адамдар дені сау (гомеостаз) жəне күйзеліске немесе зұлымдыққа қарама-қарсы деп санайды. Ақыл-ой тыныштығы жалпы қуанышпен, бақытпен жəне мазмұнды өмірмен де байланысты. Ақыл-ой тыныштығы сергектік те сабырлылық та болуы мүмкін, бастысы – күйзеліс əсерінен азат болу. Кейбір мəдениеттерде, мысалы, тыныс алу жаттығулары, намаз, медитация, тай чи немесе йога сияқты əр түрлі жаттығу / құлшылық түрлерімен өсірілуі мүмкін сана немесе ағартушылық күйі ішкі тыныштық болып саналады. Көптеген рухани тəжірибелер бұл ішкі бейбітшілікті өзін тану тəжірибесі деп атайды. Адамдар өздерінің ішкі руханиятын тануда қиындықтарға тап болады, өйткені күнделікті күйзелістер оларға кедергі жасайды; өмірдің кішкентай қуанышының өзінен бейбітшілік пен бақытты табу қиын болып көрінуі мүмкін. Руханиятқа жету – сатылы процесс; саулық пен ақиқат арқылы күн сайын рухани өсу жəне даму. Ішкі бейбітшілікті «тепе-теңдік немесе тұрақтылық сезімімен бірге қозуы төмен жағымды эмоциялық күй» деп сипаттауға болады. Тензин Гятсо, қазіргі жəне 14-ші Далай-лама əлемдегі ішкі бейбітшіліктің маңыздылығын атап көрсетті:
Шынайы, созылыңқы əлемдік бейбітшілік мəселесі адам баласына қатысты, сондықтан адамның негізгі сезімдері де оның түп-тамырында жатыр. Ішкі бейбітшілік арқылы шынайы əлемдік бейбітшілікке қол жеткізуге болады. Бұл орайда жеке жауапкершіліктің маңызы айтарлықтай айқын; алдымен өзіміздің ішімізде бейбітшілік атмосферасын құру керек, содан кейін отбасымызда, қоғамда, түптеп келгенде бүкіл адамзатты қосу үшін біртіндеп кеңейтілуі тиіс.
Адам өз-өзімен сөйлесетін жалғыз жаратылыс. Күні бойы біз үнемі өзімізбен сөйлесеміз, қоршаған орта – өмір туралы ақпарат жинаймыз. Адам дəл компьютерге ақпарат енгізетін бағдарламашы сияқты əрекет етеді, тек бір ерекшелігі: адамның миы бір уақытта əрі программист əрі компьютер. Адамның өз қабілеттерін іске асыруға арналған ЖАН ҚҰШТАРЛЫҒЫ бар. Бұл адамның сыртқы мақсаты. Проблема мынада, бұл өсуге жəне дамуға деген ШАМАДАН ТЫС немесе АДАСҚАН ұмтылыс – бақытты болуға жəне қанағаттануға кедергі келтіреді. Бізде өмір туралы қате сенімдер көп. Мысал: Дəл осы қалауым орындалса бақытты боламын! Тəн – табиғат заңдылығына сəйкес өлімнен əрдайым қорқады. Қорықпаймын деу екіжүзділіктің белгісі. Адам өлімнің мəнін жəне одан шын қорықпауды – қайта тірілудің бар екеніне сену жəне оның мəнісін дұрыс түсіну арқылы үйренеді жəне сол шын иман – өлімнің сырын ашады жəне тəрбиелейді. Өмір сүру барысында, тізгінді шамадан тыс жан құштарлығына не тəн құмарлығына беруге болмайды. Бұл екеуі бірігіп негізінен нəпсіні құрайды. Адам үшін нəпсінің қажеттіліктерін қанағаттандыру маңызды, бірақ Жан мен Тəн арасында Баланс болуы қажет. Сонда нəпсі өз Шын Иесін табады. Əрине бірінші кезекте тəн құмарлығы (тамақ, ұйқы) табиғат заңдылығы тұрғысынан маңызды, бірақ сонымен қатар жан құштарлығы (көрсін, білсін, естісін, танысын) да бірдей маңызды. Ең бастысы адам үшін жан мен тəннің Ақиқат шегінен шықпауы жəне екеуінің үйлесім мен келісімде болуы.
Инь жəне ян – қытай философиясында пайда болған ұғым, қарама-қарсы, бірақ өзара байланысты, өзара мəңгілік күштерді сипаттау. Инь мен Ян технологиясы конфуциандық əсер еткен дəстүрлі қытай медицинасы аясындағы аурулар тиімді дифференциалды диагностикалау үшін сыни жəне дедуктивті дəлелдеудің іргетасы болып табылады. Исламдағы Жан мен Тəн ұғымына сəйкес келеді. Кез келген тірі субъектінің бір бөлігін құрайтын өмірлік маңызы бар күш энергия ци болып саналады, «өмірлік маңызы бар энергия», «өмірлік маңызы бар күш», «материалдық энергия» немесе жай ғана «энергия» деп аударылатын полисемді сөз. Ци дəстүрлі қытай медицинасында жəне қытай жекпе-жегінде орталық негізгі принцип болып табылады. Өсіріп жəне дамытып, тепе-теңдікті ци-ге теңестіру тəжірибесі цигонг деп аталады. Цигонг – денсаулық, руханият, жекпе-жек дайындығы мақсатында қолданылатын үйлестірілген дене-қалпы мен қозғалысы, тыныс алу, медитация жүйесі. Қытай медицинасындағы, философиядағы, жекпе-жектегі цигонгты дəстүрлі түрде қытайлықтар жəне бүкіл Азияда «тіршілік энергиясы» деп аударылған ци өсіру, дамыту жəне тепе-теңдікті сақтау тəжірибесі ретінде қарастырады.
Инь жəне ян < Тіршілік энергиясы (ци) < Ішкі тепе-теңдік сақтау (цигонг)
Цигонг тəжірибесі əдетте медитацияның қозғалуын, баяу ағатын қозғалысты үйлестіруді, терең ырғақты тыныс алуды, ақыл-ойдың тыныш медитациялық жағдайын көздейді. Адамдар бүкіл Қытайда жəне бүкіл əлемде демалу, дене жаттығуларын орындау, релаксация, профилактикалық медицина, өзін-өзі емдеу, баламалы медицина, медитация, өзін-өзі өсіру, жекпе-жекке үйрету үшін цигонгпен айналысады.
Ішкі қақтығыс – адам ойы ішінде болып жатқан күрес. Сыртқы қақтығысқа қарағанда, адамның өзімен-өзі қақтығысуы психологияда таңғаларлық құбылыс емес. Көп адам үшін қалыпты жағдай сияқты, алайда көбісі мойындамайды. Ішкі қақтығыс тудыратын дилемма əдетте қандай да бір этикалық немесе эмоциялық сұрақ болып табылады. Ішкі қақтығысты тудыратын ақылдың өзіне қоятын сұрақтары «Мен не дұрыс істемедім?», «Қай жерден қателестім?», «Бəріне өзім кінəлі, жоқ негізінде ол кінəлі» сияқты т.б. өзін-өзі қоздыру аффирмациялары. Iшкi жанжал таңдау жасау мен шешiм қабылдау, есеп беру кезінде болады.
Тыныштықты бастан кешіру мүмкіндігі ауылдың қалалардан артықшылығы болып табылады. Ұлыбританияның Қоршаған ортаны қорғау, азық-түлік жəне ауыл шаруашылығы департаментінің (DEFRA) жүргізген сауалнамасында адамдардың 58%ы тыныштық ауылдың ең жағымды ерекшелігі болып табылатынын айтты. Тыныш аумақтардың болуы ауыл туризмін жандандыруға көмектеседі. АҚШ-тағы ауылдық туризм 380 мың жұмыс орнын қолдайды жəне ауыл экономикасына жыл сайын £000,13 млрд үлес қосады жəне бір сауалнама көрсеткендей, тыныштық келушілердің 9%-ын ауылға тартудың басты себебі болып табылады.
Сыртқы тыныштықтан Ішкі тыныштыққа. ІШКІ ТЫНЫШТЫҚ – танымдық күш-жігердің едəуір көлемін талап етеді. Тұрақты психикалық белсендiлiк ұзақ мерзiмдерi назар аударатын шаршауға əкеп соғуы мүмкiн. Бұл өнімділікке əсер етіп, жағымсыз эмоцияларды, тітіркендіргішті, тұлғааралық күйлерге сезімталдықтың төмендеуін тудыруы мүмкін. Психикалық аурулармен сырқаттанушылықтың өсуі жалғасып жатқандықтан, ішкі ортаның əсері денсаулық пен əл-ауқатқа ықпал етеді. Ішкі Тыныштық əсері физикалық (тəн бақыты) жəне психологиялық əл-ауқатқа (жан бақыты) ықпал етеді. Табиғи тыныш айнала күйзелістен зардап шегетін адамдардың психологиясына əсер етеді. Мысалы, бір зерттеу нəтижесінде жұмыс орнындағы жарақаттар (ужастик) туралы бейнероликтерді көрсету арқылы индукцияланған стресс (артериялық қысыммен, бұлшық еттердің тартылуымен, организм жауап берді) одан арғы қаралған бейнероликтерде Табиғат бейнелері мен Құран үні қосылды, нəтижесінде денсаулықтың тез қалыпқа келгенімен анықталды.
Ежелгі грек философиясында атараксия – жалпы «бұзылмаушылық», «мінсіздік», «теңдік» немесе «тыныштық» деп аударылады, апат пен алаңдаушылықтан тұрақты еркіндікпен сипатталатын сенімді теңдіктің жағдайы. Философиялық емес пайдалануда атараксия шайқасқа түсетін жауынгерлер үшін идеалды психикалық күй болды. Атараксия сонымен қатар – ең жоғары игілік саналатын бақытты көңіл-күй. Дене жəне психиканың ең жоғарғы көңіл-күйі атараксия немесе ақылдың тыныштығы – өмірдің түпкі мақсаты. Атараксия қайғы-қасірет, сау емес құштарлықтың жоқтығы, психикалық тыныштық.
Медитация – бұл жеке тұлғаның ақыл-ой, не ақыл-ойды белгілі бір объектіге, ойға немесе іс-əрекетке бағыттау сияқты техниканы назар мен санаға үйрету, ақыл-ойы айқын жəне эмоционалды тыныштық пен тұрақты жағдайға жету үшін қолданатын тəжірибе. Медитация күйзелісті, үрейді, депрессияны, ауырсынуды айтарлықтай төмендетеді, жəне тыныштықтың орнауын күшейтеді, өзін-өзі түсіну, бақыт сезімін арттырады.
Медитацияның денсаулыққа (психологиялық, неврологиялық жəне жүрек-қан тамырлары) жəне басқа да салаларға əсерін жақсы түсіну үшін зерттеулер жалғасуда.
Эквиваленттілік (сабрлық) – басқалардың ақыл-ой тепе-теңдігін жоғалтуы мүмкін эмоциялардың, ауырсынудың немесе басқа да құбылыстардың тəжірибесімен немесе əсер етуімен бұзылмайтын психологиялық тұрақтылық пен композицияның күйі.
«Ислам» сөзі толық тапсыру мен қабылдаудан келетін бейбітшілікті айғақтайтын "аслама" араб сөзінен алынған.
Мұсылман болу бəрі болуды білдіретінін, құдайдың түпкі даналығынан туындайтынын осыдан келіп, мұсылман болу тек бір-бірінің теңдік жағдайында ғана жүзеге асатынын түсінуге болады. Аллаһ Құранда былай дейді: «Аллаһ тағала өзінің көңілін бейбітшілік жолында іздеп жүргендерді басшылыққа алады» (Құран 5:16). «Əрине, Аллаһты еске алу арқылы жүректер тыныштыққа ие болады» (Құран 13:28). «Айталық, О Мұхаммед, ол (Құран) сенетіндерге сенімді бағыттаушы жəне емші» (41:44). Сонда Аллаһ өзінің Пайғамбары мен сахабаларға сабырлылық жіберіп, көрмеген жауынгерлерді жіберіп, сенбейтіндерді жазалады (9:26). Ол діндарлардың жүрегіне олардың сенімі артуы үшін демалу жіберді. Аллаһқа көктер мен жердің əскері тиесілі. Аллаһ – Бүкілін білуші жəне Ең Дана (48:4). Аллаһ олар Худайбиядағы ағаштың астында сізге адал болуға ант бергенде діндарларға риза болды. Ол олардың жүрегінде не барын біліп, оларға бейбітшілік сыйлап, жақын жеңіспен марапаттады (48:18). Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) жұбайы Айшаның (оған Алла разы болсын) хабарлауынша, ол бір проблема туралы ойлаған сайын намаз оқуға асығатын. Жəне Пайғамбарымыз айтқандай: «Намаз менің көзімнің салқыны жəне дүниеде жұбаныш болды». Жаратушының елшісінен біздің арамыздағы айырмашылыққа назар аударыңыз. Намаз менің көзіме салқын болды… Оған тыныштық, жұбаныш сыйлаған дұға болды, ол осылай жарасымды тапты – дұғада Алла Тағаланың алдында тұрып.
