Нарша Булгакбаев
Ислам модернизациясы. 1 Бөлім
Ислам жеке мүддеге емес, бауырмалдық пен Алла разылығы үшін сүйіспеншілікке негізделген достықты жоғары бағалайды. Хадистердің бірінде Мұхаммед пайғамбар (с.ғ.с.) Алла разылығы үшін достықты «иман байламдарының ең сенімдісі» деп атаған. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Ең кемел иман – жақсы мінезді, достарын жақсы көретін жəне достары жақсы көретін мүміндердің арасында. Ал достарын сүймейтін, достары сүймейтін адамда жақсылық жоқ». Мұсылман – нағыз дос, жақсы тілекші. Өзіне қалағанын досына да тілейді, қажет болған кезде оны өзінен артық көреді, өйткені Құранда былай делінген: «Олар өздері мұқтаж болса да, оларды өзінен артық көреді» (59:9). Мұсылман досына өзіне пайда əкелетін нəрседе ғана көмектеседі, жаман істер мен қателіктерден сақтандырады. Алла Тағала былай деді: «Тақуалықта жəне Алладан қорқуда бір-біріңе көмектесіңдер, бірақ күнə мен əділетсіздікте бір-біріңе көмектеспеңдер» (5:2). Аллаһ Тағала: «Қиямет күні тақуалардан басқа достар бір-біріне дұшпан болады» (43:67). Алла Тағала бұл аятта бұл дүниеде дос болып, бірін-бірі сүйіп, бірге болғандардың о дүниеде өзгеретінін (керісінше жек көре бастайды) жəне дұшпанға айналатынын (дұшпан болатынын) хабарлаған. Себебі, қиямет күні оларға келетін сұмдық шыныменен сұмдық. Бірақ бұл Құдайдан қорқатын достарға əсер етпейді, өйткені Қиямет күні олардың жақын қарым-қатынастары үзілмейді, олар дос болып қала береді. Олар бір-бірінен пайда көреді. Бұлар – Алланың разылығын орындау үшін бір-біріне көмектесетін адамдар. Олардың арамдығы жоқ, алдамайды, сатқындық жасамайды, бір-бірін қателіктерге, жаман істерге апармайды, бір-бірін күнəға мəжбүрлемейді. Оларды Аллаһқа деген сүйіспеншілік біріктіреді, олардың арасында Аллаһ разылығы үшін шынайы бауырмалдық махаббат бар. Бұл шынайы достық, діндарлар арасындағы шынайы қарым-қатынас. Əбу Йəля мен Абду ибн
Хумайд Ибн Аббастан, Аллаһ оларды рақымына алсын, Пайғамбар Мұхаммедтің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) хадисін жеткізген, олар Пайғамбарға жүгінген кезде: «Уа, Алланың Елшісі, кіммен жақсырақ сөйлесеміз?», Яғни, кіммен көбірек уақыт өткізу керек? Кіммен дос болу керек? Сонда Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай деп жауап берді: «Аллаға иман келтіру, Алладан қорқу, сөздеріңді, діни білімдеріңді толықтыратындар, сондай-ақ іс-əрекеттері сені еске салатындармен сендерге Аллаһқа иман келтіруді, Алладан қорқуды еске салатындармен». Осындай адамдардың арасынан достар ізде! Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Адам достарынан үлгі алады, сондықтан əркім өзінің кіммен дос болғанына қарасын», – деген.
Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) мүміндер арасындағы шынайы достық туралы айта келіп: «Мүміндер бір-біріне деген мейірім, сүйіспеншілік, жанашырлықта бір дене тəрізді: оның бір мүшесі ауруға шалдыққан кезде оның бүкіл денесі жауап береді. бұл ұйқысыздық пен қызбамен бірге жүреді» (əл-Бұхари, Муслим). Алла бізді жаман достардан сақтасын! Алла Тағала бір-бірімізге таза, риясыз қарым-қатынасты нəсіп етсін! Аумин! Алла Елшісінің (с.ғ.с.) хадисінде: «Адам өзінің досының дінін ұстанады, сондықтан əркім дос болған адамына көңіл бөлсін», – делінген. Тағы бір хадисінде Алла Елшісі (с.ғ.с.): «Жақсы дос миск (мускус) сатушы сияқты, миск сатып алмасаң да, жақсы иістен аулақ бола алмайсың. Ал жаман дос – ұста сияқты. Күйемен ластанбасаңыз да, түтіннен құтыла алмайсыз». Алла Тағала Құранда: «Сол күні зұлымдар оның қолын тістеп: «Егер мен Пайғамбардың жолымен жүрсем!», – дейді. Əттең! Мен анау-мынаны дос ретінде қабылдамасам екен! Зікір (Құран) маған жеткеннен кейін мені одан қайтарған да сол еді». Расында, шайтан адамды тірексіз қалдырады» (25:27-29). Тағы бір хадисте: «Намаз оқып, ораза ұстаса да, Алланың разылығы үшін қарым-қатынас орнатқандардан басқа ешкім шынайы иманды білмейді» делінген. Ибн Əбу Имран: «Бір күні Əбу Заррға келіп, оны мешітте жалғыз таптым. Мен одан: «Неге жалғызсың?» деп сұрадым. Ол былай деп жауап берді: «Жаман серіктестіктен жалғыздық жақсы, ал жақсы серіктестік жалғыздықтан жақсы!». Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) сахабасы былай деген: «Екеуімен ғана дос болыңдар: оның арқасында дүниелік істеріңде пайда көретін адаммен жəне оның арқасында мəңгілік істеріңде пайда көретін адаммен дос болыңдар. Дүниеде жəне басқалармен бизнесте болу (ақша үшін пайдалану) үлкен ақымақтық!» Құранда: «Əй, иман келтіргендер! Өз-өзіңді күт. Егер тура жолды ұстансаңдар, адасушыдан сендерге зиян болмайды» (5:105). Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Мүминдер бір-біріне қатысты жеке бөліктері бір-біріне тірек болатын құрылыс іспетті», – деп, кейін қолдарының саусақтарын түйістірді. Сондай-ақ Алла Елшісі (с.ғ.с.): «Жандар жауынгерлер сияқты. Егер ортақ нəрсе тапса, бірігеді, ал ортақ нəрсе таппаса, тарайды». Бұдан шығатыны, бастапқыда жамандық немесе жақсылық қасиеті бар жандар өздері сияқты басқаларға тартылады, сондықтан əділ адамдар əділдермен, ал зұлымдар зұлымдармен байланыста болады. Алла Тағала құлына жақсылық қаласа, оларға салихтарды нəсіп етіп, залымдардан сақтайды.
Үшеуі жəннатқа кірмейді: ата-анасына бағынбаған, араққұмар жəне берген нəрсесін сөккен». «Əке үшін бала тəрбиесі күнделікті қомақты зекет беруден де маңызды əрі құндырақ». «Кімде-кім екі қыз тəрбиелеп, оны игі жəне сабырлықпен тəрбиелесе, ол үшін тозақ азабынан қорған болады». «Ата-анасына ашумен қараған адам оларға бағынбайды». «Ата-анаға жасалған жақсылықтардың ішіндегі ең жақсысы – сүйікті адамдарымен қарым-қатынаста болу». «Адамның ата-анасына жаман сөздер айтуы ең ауыр күнəлардың бірі». Сахабалар: «Уа, Алланың Елшісі, ата-анасын жамандайтындар бар ма?» – деп сұрады. Ол былай деп жауап берді: «Бар; бір адам екінші біреудің ата-анасын сөгіп, жамандаса, ал ол адам өз кезегінде осының ата-анасын сөгіп, жамандайды». «Кімде-кім əр жұма күні ата-анасының қабірін немесе олардың біреуінің қабірін зиярат етсе, Алла Тағала оның күнəларын жуып, ата-анасын құрметтеп, мойынсұнғандардың қатарына қосады». «Қыздар – мейірімді, берекелі жаратылыс. Бір қызы бар адамға Алла Тағала оны тозақ отынан тосқауыл қылады. Кімнің екі қызы болса, соның арқасында жəннатқа кіреді. Кімде-кім өзі асырап, бағып-қаққан қызындай үш қызы немесе одан кейінгі қарындасы болса, зекет жауапкершілігінен құтылады».
«Ұлыңа қуана қарасаң – саған бата, қызыңа қуана қарасаң – сауап деп жазылады. Қыздарыңыздан бастаңыздар, өйткені Алла Тағала оларға жұмсақ, өте жұмсақ». «Қыз бала дүниеге келгенде, Алла Тағала періштелерді жібереді де, олар: «Осы үйдің тұрғындары, сендерге тыныштық болсын!» – деп сəлем береді. Сонда періштелер жаңа туған қызды қанаттарымен жауып, басынан сипап: «Ол қандай əлсіз, дəрменсіз, денеден шыққан. Əкесі оны тəрбиелесе, қиямет күніне дейін оған Алланың жəрдемі болады».
30) Уақыт қысқарып, бір жыл ай, бір ай апта, бір апта күн, ал күннің қысқалығы жалындаған жапырақтай болады. Ештеңеде береке қалмайды…
Адам өмірде бос уақытына жиі алданады, сол үшін қиямет күні сұраққа тартылады. Ибн Аббас (Алла оған разы болсын) Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегенін жеткізген: «Адамдар көп алданатын екі игілік – денсаулық пен бос уақыт». (Бұхари, 6049)
Сондай-ақ Əбу Барза əл Асламиден жеткен хадисте Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегені жеткізіледі: «Қиямет күні құлдың өмірі мен оның қалай болғаны сұралмайынша, оның аяғы қозғалмайды. Оны, білім жəне соларға сəйкес қалай əрекет еткені, мал-мүлік, оны қайда тапқаны жəне не үшін жұмсағаны туралы жəне дене туралы, оны не үшін пайдаланғаны туралы сұралады». (Тирмизи, 2417) Əрқайсымыз мезгіл-мезгіл босқа кеткен уақытымызға өкінеміз. Біздің интимдік уақыт бізді жалқау жəне өнімсіз ететін мағынасыз нəрселерге босқа кететінін түсінеміз. Бірақ, өкінішке орай, біз уақытты «өлтірудің» ұзақ мерзімді перспективада бұл дүниеде де, о дүниеде де салдарын əрқашан түсіне бермейміз. Уақытқа деген көзқарасыңызды қалай қайта қарауға болады, уақытты бағалауды қалай үйренуге болады? Əр тыныс алған сайын біздің уақытымыз жоғалып, өмірімізді қысқартады. Бір рет уақыт өткізіп алған соң, сол уақытта қайта өмір сүруге мүмкіндігіміз жоқ. Уақыт – Алла Тағаланың шексіз нығметі, оны не өз пайдамызға жұмсаймыз, не оны босқа ысырап ету арқылы өзімізге жүк қыламыз, ол үшін Алланың алдында жауапты боламыз. Адамның ең құнды байлығы – оған берілген уақыт, яғни оның өмірі. Алланың оған қанша уақыт бөлгенін ешкім білмейді, бірақ өмірдің өзі Алланың бізге берген ең жақсы сыйы жəне ең үлкен сынағы. «Уа, Адам баласы, сен өз күндеріңсің. Ал күн өткенде, сендердің бір бөлігің кетеді» (Хасан əл-Басри). Хасан Басри бірде: «Мен өз уақытын сенің дирхамдарың мен динарларыңнан артық бағалайтын адамдарды таптым», – деген. «Бес нəрсе болмай тұрып, бес нəрсенің қадірін біл: қартаймай тұрып жастық шағыңды, аурудан бұрын денсаулығыңды, кедейліктен бұрын байлығыңды, жұмыс істемей тұрып бос уақытыңды, өлмей тұрып өміріңді пайдалан!». Жалқаулық – Аллаһтың адамды жақсы көрмейтіндігінің белгісі ме? Бірде бір ғұлама Алланың адамды жақсы көрмейтіндігінің бір белгісі – оның уақытын босқа өткізуі дейді. Осылайша Аллаһ оны ең үлкен пайдадан айырады. Салих мұсылмандар бір күнді пайдалы істермен айналыспай өткізсе, мұны өз уақытын құрметтемеу деп санаған. Солардың бірі: «Менің жақсылығым көбеймеген күнімнен артық өкінбеймін», – депті. Жаттанды Хадис: «Көптеген адамдар екі нығметтен құр қалды: денсаулық пен бос уақыт» (əл-Бұхари). Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) мүміндерді уақыттарын босқа өткізбеуге, уақыттың игілігінен құр қалмауға шақырған: «Адамдар əрбір буыны үшін күн шыққан сайын садақа беруі керек. Екі адамға əділ үкім берсең зекет, мінген малымен көмектессең, атқа отырсаң немесе жүк артсаң, бұл садақа, жағымды сөз – садақа, намазға бара жатқанда əр басқан қадамың садақа болады. Жол қоқысынан тазалау да садақа болып табылады».
Жан саяхаты
Өлгеннен кейін жанға не болады? Ал туылғанға дейін? Жан неше даму сатысынан тұрады? Көптеген адамдар бұл сұрақтарды бастапқы нүктеден соңғы сапарға дейін қанша уақытқа созылатынын түсіну үшін қоятын шығар. Ислам ғұламаларының бұл мəселеде өз пікірлері бар… Құранға сəйкес, ол барлық өткен жəне болашақ оқиғалар, соның ішінде дүниеге келетіндердің есімдері жазылған барлық қасиетті жазбалардың бастапқы қайнар көзі болып табылады. Алла Тағала жандарды денелерге жабыстырмас бұрын жаратқан, бұл шариғатпен бекітілген. Алла Тағала олардың денелері (нəпсі) жаратылмай тұрып-ақ олардың барлығын жинап, олардан: «Мен сендердің Раббыларың емеспін бе?» – деп сұрағанда, бұл рух (Нұрдан жаралған) – Алла Тағалаға жауап береді (бірінші кезең). Барлық Жандар: «Иə, Сен біздің Раббымызсың», – деп жауап берді. Екінші кезең Жатырдағы өмір. Ана құрсағында дамыған ұрықтың денесіне жан жіберіліп, ұрық тірі болады. Ұрық балық жатырдың ішіндегі амниотикалық сұйықтықта тұрады, дəл балық сияқты. Ауа жұтпайды. Ол ананың плацентасы арқылы қанмен қоректенеді. Үшінші кезең – бұл дүниедегі өмір. 36 мен 40 апта аралығында (жүктілік) нəресте дүниеге келеді. Бала бірінші тынысын алып, жылайды. Жаңа туған нəресте күнəдан пəк, мұсылман отбасында немесе мұсылман емес отбасында өседі, дамиды, үйренеді, тəрбиеленеді. Нəрестедегі жан Тəнге қосылып Нəпсіге айналғаннан кейін Аллаһты жəне оның жаратушысы əрі Раббысы Аллаһ екенін, көкте берген уəдесін (шартын) ұмытқан. Дегенмен, діндер, қасиетті жазбалар, шақырулар, белгілер Рухтың берген келісімнің – Құдайдың бірлігі мен құдіреттілігіне ескерту ретінде қызмет етеді. Адам өмір бойы өзінің болашақтағы бақыты үшін, қазіргі кездегі табысы үшін күресуі керек. Оған бұл істе кей адамдарға, адамдар мен жындар ішінен шыққан шайтан кедергі жасап, адамды тура жолдан адастырады. Толық құдіреттілігіне қарамастан, Алла Тағала адамға таңдау еркін, жақсылық пен жамандықты, ақиқат пен жалғандықты берді. Адамның бұл өмірдегі əрбір ісі жазылады. Ол дамудың табиғи кезеңдерінен өтеді, дағдарыстардан өтеді, мақсатқа жетуге ұмтылады жəне сенім мен түсінікке ие болады: Құдай туралы, басқа адамдар жайлы. Қоғамдағы жəне үйдегі қарым-қатынас негіздерін үйренеді. Оның қалай өмір сүргеніне, не нəрсеге сеніп, не істегеніне байланысты оның болашақ тағдыры анықталады. Сондықтан үшіншісі – адам үшін өте маңызды сынақ алаңы. Барлығымызға ұнамайтын Төртінші кезең – Өлім. Құранда: «Əрбір жан өлімнің дəмін татады. Біз сендерді сынау үшін жақсылық пен жамандық беріп сынаймыз, ал сендер Өзімізге қайтарыласыңдар» (21:35) Жан денеден шыққаннан кейін Рух-қа айналады. Алла оны «əлами барзах» деген жерде сақтайды. Алладан басқаның бəрі жойылатын Қиямет келгенге дейін жақсылардың жаны жайдарлы жерде, жамандардың жаны жаман жерде сақталады. Одан кейін Қиямет күні келеді, барлығымыз қайта тірілеміз. Бесінші кезең – қайта тірілу. Мұсылмандар реинкарнацияға сенбейді жəне адам жаны бұл дүниеге Ақырзаман орнағанша қайтып келмейді. Бірақ олар Қиямет күніне – барлық жандар қабірлерінен қайтатын күнге сенеді. Мойынсұнған жандар жəннатқа мəңгілікке барады. Зұлымдар мен кəпірлер жаза үшін тозаққа түседі. Бұл дүниеде Жаратушы Алладан басқа жалған тəңірлерге табынатындар, Аллаһты елемейтін, қабылдамайтын немесе сенуден бас тартқандар о дүниеде (мəңгілік) тозаққа түседі. Бұл күн адам құпиясын ашатын күн болады, ештеңе жасырын болмайды. Бұл өмірде адамдардың бір-бірінің алдындағы міндеттерін орындай алмағандықтан жиған қарыздарын есеп беретін жəне өтейтін күн болмақ. Алтыншы кезең – Жəннат пен Тозақ. Бүлікшілер мен зұлымдар тозаққа кіреді. Олар күйіп-жанып, шөлдеп, істеген істеріне өкініп, азап пен үмітсіздікте қалады. Олардың денелері жаңарып, азабы Алла Тағала белгілегенше ұзақ болады. Əл-Бухари (3260) жəне Муслим (617) Əбу Һурайрадан (р.а.) жеткен хадисте Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Тозақ Раббысына шағымданып: «Раббым, мен өзімді жеп жатырмын», – деді. Содан кейін оған екі дем шығаруға рұқсат етілді: біреуі қыста, екіншісі жазда. Бұл ең қатты ыстықты жəне ең қатты суықты сезінетін күндерде болады ». Осы өмірде Ыстық пен суыққа төзімділігіңіз қалай? Мойынсұнғыш, мейірбан жандар жəннат мекеніне кіріп, барлық қалаулары орындалады. Онда өзендер ағады, жас серіктер, əдемі сарайлар. Олар уайым-қайғыдан, ауыртпалықтан арылып, көзі көрмеген, құлағы естімеген, елестете алмайтын көп нəрсені сонда көреді…» Қартаймайды, ауырмайды, ыңғайсыздық көрмейді. Жəне олар сонда мəңгі қалады. Көріп отырғаныңыздай, қазіргі өмір – жанның алты сатысының бірі ғана. Бірақ дəл осы кезең алдағы мəңгілік болашақты анықтайды. Жаратушының разылығы мен жəннатқа жетелейтін жолға Алла Тағала нəсіп етсін. Жетінші кезең – Тозақтың жойылуы. Мұсылмандар тозақты Алла кешірмегендердің арасынан кəпірлер мен күнəһарлар болатын жер деп түсінеді. Мұсылмандар тозақ туралы ақпарат көздерін Құраннан жəне Мұхаммед пайғамбардың сөздерінен алады. Тозақта күзетшілер бар – 19 қатал періште, ал тозақтың басты күзетшісі құдіретті періште Мəлик. Пайғамбарымыздың сөзінен шығатындай, тозақ пен жəннат бұрыннан жаратылған, бірақ адамдар оған қияметтен кейін ғана кіреді. Тозақта жердегі оттан бірнеше есе азапты от азабы, қайнаған су мен іріңнен жасалған сусындар, сондай-ақ тозақтық зəккум ағашының жемістері күтіп тұр. Кəпірлердің тозақта қалуы мəңгілік, алайда мұсылмандар сенген нəрселердің бəріне сеніп, күнəларын өтемейінше, ал күнəһар мұсылмандардың тозақ азабы мəңгілік емес жəне уақыт өткен соң тоқтайды. Тозақ отынан құтылып, жəннатқа да кіреді. Құранның қасиетті мəтіндерінде тозаққа қатысты көптеген сілтемелер бар, мысалы: «Олардың қалауы оттан шығу болады, бірақ олар одан ешқашан шықпайды, олар үшін мəңгілік азап бар» «Расында, Кімде-кім иман келтірмей, арамдық жасаса, Алла тағаланың мейіріміне бөленіп, оларды тозақ жолынан басқа жолға салмайды, олар мəңгі қалады». «Мен оны жер асты əлеміне жіберемін. Жер асты əлемінің не екенін қайдан білесіз? Ол ештеңені аямайды жəне артында ештеңе қалдырмайды, адамды өртеп жібереді. Оның үстінде он тоғыз (күзетшілер) бар». (Құран 74:26:30) «Олар: «Ей, Мəлик! Раббың бізді құртсын!», – дейді: «Сен қаласың!», Біз сендерге ақиқатты бердік, бірақ сендердің көбің ақиқатты жек көресіңдер». «Иман келтірмегендер үшін қайнаған сусын жəне иман келтірмегендері үшін азап бар». МƏҢГІЛІК деген сөзге келетін болсақ, бұл Алланың мəжбүрлікпен жазған сөзі. Аллаһ МƏҢГІЛІК ЕМЕС, УАҚЫТША десе күллі Ислам дінінің мəн-мағынасы болмас еді. Мəңгілік тозақ бұл жерде ұзақ уақытты білдіреді, бірақ қаншалықты ұзақ, Алла артық білуші. Расында Тозақ күнəнің ең тиімді, нəтижелі емі. Құранның көптеген аяттарында жəннат пен тозақтың мəңгілігі туралы мəселе көтерілген. Мүміндердің мəңгілік рахатта болатынын, ал күнəһарлардың мəңгілік азапта болатыны Исламды жындылықпен қабылдаудан. Ғылыммен (рационалды) қабылдайтын болсақ, мына аятқа мəн берейікші «Олар оларда мəңгі қалады жəне өздері үшін өзгерісті қаламайды» («Үңгір» сүресі, 108-аят). Бұл жерде бір сырдың жасырылғаны анық. Атақты мистик Ибн Араби «Фусус əл-Хикам» кітабында күнəһарлардың тозаққа түскеннен кейін табиғаты өзгеретінін, оның отқа айналатынын, содан кейін олар отта болудан лəззат алатынын жəне олар үшін азап тəтті болатынын жазған. Бұл ретте жəһмиттік тариқаттың негізін қалаушы атақты бидғатшы Жəһм ибн Сафуанның жəннат пен тозақтың шектілігі туралы айтқаны белгілі. Атақты имамдар арасында жəннаттың мəңгілігін мойындап, тозақ бір күні жойылады деп сенгендер де болды.
Кейбіреулер бұл пікірді Ибн Таймияға жатқызады. Сонымен қатар Ибн əл-Қайим өзінің «Хади əл-арвах» жəне «Шифа əл-алил» трактаттарында тозақ жойылады деген пікірге басымдық береді. Рас, оның тағы екі еңбегінде – «Əл-Уабил ас-саиб» жəне «Тариқ əл-хижратайн» – керісінше, тозақ мəңгі болады деп айтылған. Айта кету керек, Ибн əл-Қайим бұл мəселені мұқият зерттеп, сахабалар мен тəбистерден келген бірнеше асарларды жинаған, олардан тозақтың шектілігі туралы қорытынды жасауға болады. Бұл аңыздар оны өмірінің кейбір кезеңдерінде бірдей көзқараста болуға, содан кейін көзқарасын өзгертуге итермеледі. Атап айтқанда, Ибн əл-Қайим «Хади əл-арвах» кітабында Ибн Масуд, Əбу Һурайра жəне Ибн Амрдың күнəкарлар көптеген ғасырлар бойы сонда болғаннан кейін тозақта ешкім қалмайтын күннің келетіні туралы əңгімелерінен мысал келтіреді. Сондай-ақ Ибн əл-Қайим Омар ибн əл-Хаттабтың мына сөздерін келтіреді: "…Ғасырлар бойы отта қалады, бір күні олар сонда да шығады .” Ибн əл-Қайим бұған Құранда қайта-қайта айтылғандай, Алланың барлық нəрсені қамтитын мейірімінің тозақ үшін жаратылғандарға да əсер ететінін жазады. Мейірімді Раббы оларды шексіз азапқа қалдырмайды жəне бұл оның ойынша Құранның үш аятында көрсетілген. Біріншісі – Алла Тағаланың: «Олар сонда ұзақ ғасырлар қалады» («Хабар» сүресі, 78-аят, 23-аят). Тозақтың шектілігі туралы пікірге негізделген екінші аят «Мал» сүресінде. Қиямет күні кəпірлердің: «Раббымыз, біріміз бірімізді пайдаландық, ал сен бізге белгілеген уақытымызға жеттік», – дейді. Олар істеген істерін мойындап, тек Аллаға ғана құлшылық етіп қоймай, Оған мойынсұнбағандарына өкінеді. Бірақ жауап ретінде олар естиді: «От сенің тұрағың болады. Алла қаласа, сонда мəңгі қаласыңдар» («Мал» сүресі, 6-аят, 128-аят). Һуд сүресінің үзіндісі. Онда былай делінеді: «Бейшара отта қалады, олар күрсініп, ыңылдап тұрады. Раббың қаламағаны болмаса, олар аспан мен жер бар болғанша сонда мəңгі қалады. Расында Раббың қалағанын істейді» (11 Һұд сүресі, 106-107 аяттар). Көптеген ғасырлардан кейін Аллаһ олардың азабын жоя алады, өйткені Оның мейірімі Оның ашуын басып, барлық нəрсеге таралады. Бұл арада имамдардың басым көпшілігі – бұл ақидаға қатысты көптеген трактаттарда көрініс тапты – жəннаттың лəззаттары тоқтамайтыны сияқты, жəннат пен тозақ ешқашан жойылмайды жəне кəпірлердің жазасы тоқтамайды деп сенді. Əрі Аллаһ жақсырақ біледі. Дəлелсіз, бірақ логикалық тұрғыдан Ең соңғылар болып Тозақ жойылатын болса – Абу Лəххəб, Дəджəл жəне ең соңғы Ібліс шығуы керек. Осымен Тозақ өз-өзін жоюуы. Жұмақта мəңгілік өмір жалғасады. Əрі қарай бірдеңе деуге менің басым жетпей барады…
Шектен шығу
Ақырғы Сот, Сот күні – Ибраһимдік діндердің эсхатологиясында – Алла тағаланың əділдер мен күнəкарларды анықтау жəне бұрынғылардың сауабы мен соңғыларының жазасын анықтау үшін адамдарға жасайтын соңғы үкімі.
Мұсылманның Алла Тағаланың қасиетті кітабы Құранда жəне Пайғамбарымыз Мұхаммедтің Сүннетінде белгіленген шектен шығуы Ислам діні бойынша күнə болып табылады. Алла Тағала өз пайғамбарлары арқылы адамдарға денсаулығына зиян келтіретін, олардың айналасындағы адамдармен қарым-қатынасын бұзатын, мұсылманның Алла Тағалаға деген сенімін шайқалтатын нəрселерді көрсеткен. Қасиетті Құран жəне Мұхаммед пайғамбардың сүннетінде мұсылманның кесіп өтуге болмайтын шекарасы анық көрсетілген, өйткені ол оны кесіп өтсе, күнə жасайды. Мұсылман күнə жасау арқылы өзіне де, өзгеге де қазіргі заманда ғана емес, болашақ өмірінде, өлгеннен кейінгі өмірінде де зиянын тигізеді. Жер өмірінде жасалған күнəлар адамды тозақтың жеті шеңберінің біріне жетелейді, оның қаншасын істегеніне жəне қаншалықты ауыр екеніне байланысты. Исламда күнəлар үлкен немесе ауыр жəне кіші болып екіге бөлінеді.
Кішкентай күнəлары үшін кешірім алатын адам істеген ісіне өкініп, қайта жасамайды, қайта жасаса ол ауру, жанын емдету керек. Жан-жақты психиатр, психотерапевт, психологтың көмегі артық болмайды. Бірақ ең жақсы емші – Алла жəне оның тағдыры.
Исламдағы ең үлкен күнəлар: Исламдағы күнəнің бұл түрі ең ауыр, оны жасағаны үшін адам жазалануы яғни емделуі керек. Исламда дəрежесі жағынан ең үлкен күнə – пұтқа табыну, көпқұдайшылық (ширк), ол өлім күнəсі, үлкен жəне пұттарға табынған адамда құтылу жоқ. Тозақта ауыр жəне қорқынышты азапқа ұшырайды; Жазықсыз əйелге жала жабу жəне зина жасады деп айыптау да Исламда үлкен күнə болып табылады; Исламдағы ең үлкен күнə – мүмінді өлтіру. Кез келген адамды өлтіруге Аллаһ Тағала тыйым салған, бірақ бір Жаратушыға сенген мұсылманды өлтіру – Исламдағы ең ауыр күнə жəне оның жазасы аяусыз болады; Сиқыршының Исламнан шығуына немесе адамға қандай да бір зиян келтіруіне себеп болатын бақсылық; Өсімқорлық – пайызбен ақша беру немесе пайызбен өмір сүру; Мұсылманның соғыс алаңын тастап кетуі мұсылманның оның қасиетті жерлерін таптап, дінінің масқаралануына жол беруімен пара-пар; Жетім баланың мүлкіне қол сұғу; Исламда күнəлардың кешірілуіне жəне өтелуіне үміт үзу – үлкен күнə, өйткені бұл мүміндердің қамқоршысы болған, адамды ана құрсағында өсірген жəне сақтаған Алла Тағалаға деген шарасыз сенімсіздікті көрсетеді. Жалған куəлік; Зинақорлық; Гомосексуализм; Шошқа етін, сондай-ақ өлексені жəне жеуге харам (тыйым салынған) өнімдерді жеу, мұсылманға тек халал (рұқсат етілген) жеуге жəне ішуге рұқсат етіледі; Алкогольді сусындарды ішу.
Қасиетті Қағбада жəне Меккеде күнə жасалса, Исламда күнəнің ауырлығының кез келген дəрежесі артады, өйткені бұл аумақ Аллаһ Тағаланың қасиетті ғибадат орны болып табылады. Сондай-ақ Исламдағы ең үлкен күнəлар: Рамазанда себеп болмаса, оразаны өткізіп жіберу; күнə жасауды ұйымдастыру – бұл əрекет түріне жезөкшелер үйін ұйымдастыру, сутенерлік жатады; егер адам зекет беруге міндеттілер санатына кірсе, зекет беруден бас тарту; сатып алу – сату мəмілелеріндегі жосықсыз қатынастар, алдау; ата-анасымен немесе туыстарымен қарым-қатынасты бұзу; дəлелді себеп болмаса, бес уақыт парыз намазын қалдыру. Адам бойындағы жаман адамгершілік қасиет: тəкаппарлық, иманға сыймайды, күнəға жатады. Басқа адамдарға, тіпті жануарларға да қиянат жасағаны үшін адам тозаққа түсуі мүмкін, бұл Мұхаммед пайғамбардың хадисінде айтылғандай, мысықты аштан өлтірген əйел тозақ отымен жазаланады. Исламдағы күнəлар тек осы тізіммен шектелмейді: Аллаһ Тағала өз пайғамбарлары арқылы мұсылмандарға ескерткендей, Ислам діні бойынша тыйым салынған жəне қалаусыз əрекеттердің толық тізімі бар. Мұсылман Алла Тағаланың періштелерінің өзін қорғап, жын-шайтаннан қорғап, Алланың мейірімінен, кешірімінен айырылып қалмауын қаласа, осы ескертулердің бəріне мұқият болуы керек.
Исламдағы кіші күнəлар: Ауыр күнəлардан азырақ күнəлар кіші деп аталады, олардың саны жеткілікті. Кішкентай күнəларды көп жасаған адам ақырында үлкен күнəға баруы мүмкін, сондықтан мүмін мұсылманның кішігірім күнəлардан сақтануы өте маңызды. Олар адамды Алланың разылығы мен мейірімінен алыстатады, ал олардың кейбірін жасағаны үшін жауапкершілікке тартылып, адамдардың бұзылған құқықтарын (ғайбат, жаман мінез, т.б.) өтеуі керек. Исламдағы кіші күнəлар: əдепсіз көрініс; көршілерге жаман қатынас; адамдарға қызғаныш пен жек көрушілік; тамақ үшін алтын немесе күміс ыдыстарды пайдалану; егер оның жұмысының шарттары мен төлем мөлшері онымен келісілмеген болса, қызметкерді жұмысқа қабылдау; қабірлердің үстіне отыру; үшіншісінің қатысуымен екі адамның сыбырласуы, екі адамның үшінші сұхбаттасушыға түсініксіз тілде сөйлесуі; Кіші немесе үлкен дəретті Қағбаға қарай, жол бойындағы жерлерде, жеуге жарамды жеміс-жидек өсетін ағаштардың түбінде, өрмекшілердің ұяларында, сондай-ақ ағып жатқан суда, жайылымдық жерлерде отыру немесе шаптыру; боқтық сөз жəне жала жабу, сізді сөзбен қорлау немесе өсектеу, сондай-ақ достық байланыстардың үзілуіне əкелетін барлық нəрсе. Бұл тізімге Исламдағы барлық кіші күнəлар кірмейді – ол тізім əлдеқайда кең жəне ұзағырақ, ал Құран Кəрімді зерттейтін мұсылмандар Исламдағы барлық кіші жəне үлкен күнəларды біледі. Сондай-ақ, мұндай білімді алу үшін Пайғамбарымыз Мұхаммедтің сүннетінен алған білімін алған ғұлама дін ғалымдарының хадистері мен кітаптарын оқу керек. Мұсылман Исламдағы кез келген күнə оның жанын қорлайтынын жəне Алла Тағаланың мейірімінен алыстататынын есте ұстауы керек. Ислам дініндегі мұсылман үшін күнəлар удан да қауіпті, өйткені у адамның жердегі өмірін ғана өлтіреді, ал күнə адамды мəңгілік өмірден, тақуалардың игіліктерінен айыруы мүмкін.
