Нарша Булгакбаев
Ислам модернизациясы. 1 Бөлім
Бүгінде олар терроризммен айналысып, əйелдер мен балаларды өлтіріп жатыр, ал Құран бұған тыйым салады. Алла Тағала: «Алла сендерді имандарыңмен жəне үйлеріңнен қумай соғыспағандармен достық пен əділдік танытудан тыймайды, өйткені Алла əділдерді жақсы көреді» («Сыналушы» сүресі, 8-аят). Олардың жаман көзқарастары қасиетті Құран ілімдері мен Пайғамбар сүннетіне сəйкес келмейді, бірақ соған қарамастан олар өздерін ғана шынайы мұсылманбыз деп санайды. Алла Елшісі мұндай адамдардың пайда болуын болжап, бізге олардың кейбір қасиеттерін сипаттап берді. Бірде Пайғамбар (с.ғ.с.) адамдарға алтын бөліп жатқанда, оған бір адам келіп: «Уа, Мұхаммед, Алладан қорқ!» – деді. Алла Елшісі: «Мен болмасам, Аллаға кім бойұсынады? Олар маған жер бетінің барлық тұрғындарына сенді, ал сен маған сенбейсің бе?» Сонда ол: «Осындай адамдардан Құран оқитын, бірақ ол олардың көмейінен əрі өтпейтін халық шығады. Олар мұсылмандарды өлтіріп, мүшріктерді шақырады. Ойынға жебе тесіп өткендей олар Исламнан шығады. Егер оларды тапсаңдар, бір кезде Ад тайпасы өлтірілгендей өлтіріңдер» (əл-Бұхари жəне Муслим).
Əбу Саид əл-Худри Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегенін жеткізген: «Менің үмметімде намаз оқып, ораза ұстайтын адамдар болады, олар намазыңды, ұстаған оразаңды жəне барлық игі істеріңді басқалармен салыстырғанда аянышты санайсың. Олар Құран оқиды, бірақ ол олардың көмейінен арыға өтпейді. Ойынға жебе тесіп өткендей олар діннен шығады» (əл-Бұхари жəне Муслим). Əли ибн Əбу Талиб Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегенін жеткізген: «Ақырзаман жақындағанда тістері кішкентай, ақылдары қысқа адамдар пайда болады. Олар əдемі сөздер айтады. Олар Құран оқиды, бірақ ол олардың көмейінен арыға өтпейді. Ойынға жебе тесіп өткендей олар діннен шығады. Егер олармен кездессеңдер, өлтіріңдер, өйткені кім оларды өлтірсе, Қиямет күні Алладан сауап жазылады» (əл-Бұхари жəне Муслим). Мұсылмандар осыны есте сақтап, мұндай адасқан ағымдардан аулақ болуға міндетті. Ислам – жер бетінде бейбітшілік пен бірлік орнатуды мақсат еткен дін. Ол əмбебап жəне барлық уақыт пен халықтарға сəйкес келеді. Оның тағдыры алдын ала белгіленген жəне сөзсіз: ол зұлым адамдардың қолдарымен бұрмаланған иудаизм мен христиандықты қоса, барлық басқа сенімдерді өтірік ретінде əшкереледі. Алла Тағала: «Ақиқат пайда болды, өтірік жойылды. Расында, өтірік жойылуға жақын» («Түнгі көш», 81-аят). Сондықтан жүрегінде ақиқатты жек көрген əрбір адам Исламға дұшпандық танытады. Олар надан мұсылмандардың лаңкестікке баруын пайдаланып, бар күш-жігерімен Исламды бүкіл əлемге осылай көрсетуге тырысуда. барлық сенушілердің бірі – адамзатқа ақиқат шындықты жеткізу. Жəне бұл Исламның харижилердің көзқарастарына қатысы жоқтығы. Дініміздің басты міндеті адамдарды
Раббыларының жолына түсіріп, оларды дүниеде де, ақыретте де жақсылыққа жетелеу. Ол əділдік пен адалдық заңдарына негізделіп, мүміндерді Аллаға мұсылман билеушілерге бойұсынуға үйретеді, мұсылман халықтарын өзара түсіністік пен келісімге жетелейді. Бұл Исламның шынайы бет-бейнесі, оны дұшпандарының лас қолдары ешқашан дақтай алмайды. Жылдар зымырап өтеді, кейбір ұрпақ басқаларға жол береді, адамдар жаңа белестерді бағындырады, бірақ олар əрқашан Раббының адамдары жəне құлы болып қала береді. Сондықтан олар əрқашан Оның жоғары басшылығына мұқтаж болады. Соны ұстану арқылы ғана үлкен жамандықтан аулақ болып, жақсылыққа қол жеткізеді. Алла Тағала бізді осы тура жолға салып, баршамызға Оның қиялы жолынан сүрінбей өтуге нəсіп етсін! Қорытындылай келе, əлемдердің Раббысы Аллаға мадақ айтайық!
4) Құраннан тек сурет, ал мұсылмандардан тек мұсылман деген атау қалады (яғни Құранға еріп, Алла Тағаланың нұсқауымен өмір сүретіндер аз).
Құранды түсіну үшін басқа да Киелі кітаптарды түсіну маңызды емес, Құран жеткілікті. Алайда, Құран мен Інжілді оқығанда, олар бір сюжетті жиі ашады деген сезімнен арылу қиын. Өзге діндегі бауырларымыз мақтана алмайтын Исламның ең күшті жағы – Ислам ең жас Ибраһимдік монотеистік дін. Əрине, дінін өзгерткен адам жаңа сенімінде табысқа жете қоюы екіталай, ол бəрін қайтадан бастауға мəжбүр болғандықтан, оның мүмкіндігі азаяды. Шахматшыдан ауыр атлетке дейін қайта даярлау сияқты. Ислам адамды қалай өзгертетіні жайлы айтқым келеді. Исламда екі жаһандық жол бар: қорқыныш жолы жəне махаббат жолы. Біріншісінде адам тозақтың азабынан қорқудан бастайды, содан кейін нəзік күйлерге көшеді: ол күнəдан осылай қорқады, тазарады, емделеді, содан кейін ол Алланың ықыласына ие болуды қалайды. Екінші жол кері бағытта салынған: бастапқы (алғашқы) деңгейде адамды жұмақ лəззаттары итермелейді, содан кейін ол сол сияқты тақуалыққа ұмтылады, содан кейін ол үшін тек Алланың разылығы ғана маңызды болады жəне тағдырға риза болу. Нəтиже – Құдайға əкеледі.
Құранға сəйкес, Хауа ана Құдайдың келісімінен бас тартқаны үшін кінəлі емес. Біз иудаизмнің, христиандықтың жəне исламның тең ақиқатын жариялағанда, біздің алдымызда тағы бір перспектива ашылады – Киелі кітап пен Құран мəтіндерін теологиялық салыстыру мүмкіндігі. Бұл не үшін қажет? Мұндай салыстырмалы зерттеулер жай ғана ойын-сауық іс-əрекеті емес. Мəтіндерді салыстыру таухид діндерінің əрқайсысында қамтылған жəне, атап айтқанда, Мұхаммед пайғамбарымыз жіберілген негізгі идеяларды түсінудің кілтін қамтиды. Жалпы, Құран мен Інжілді оқығанда оларда бір сюжетті жиі ашады деген сезімнен арылу қиын. Дегенмен, шындық, олар айтқандай, егжей-тегжейде жасырылады. Бір оқиғаның Інжіл жəне Құран нұсқаларын мұқият оқып шықсақ, оларда жиі кейбір айырмашылықтар бар екенін көреміз. Бұл əңгімелер ұқсас, бірақ бірдей емес. «Ал шайтан екеуіне (Адам ата мен Хауа анаға) олардың жиіркенішті істерінен жасырын нəрселерді ашу үшін сыбырлап: «Раббың сендерге бұл ағашты тек жақсылық көрмегендерің үшін харам етті. періште болып шықты немесе мəңгілік болмады». Жəне оларға: «Расында мен сендерге жақсы кеңесшімін», – деп ант етті. Сөйтіп, екеуін де алдады. Ал олар ағашты жеген кезде олардың жиіркенішті істері көрініп, өздері үшін көктегі жапырақтарды тіге бастады. Раббылары оларға: «Мен сендерге мына ағашты тыйып, шайтан сендерге ашық дұшпан деп айтпадым ба?» (7:20-22)
Құранға сəйкес, Хауа Құдайдың келісімінен бас тартуға кінəлі емес. Осылайша, Христиан мен Ислам əлемінде əйел ғасырлар бойы жексұрын жаратылыс, «зұлымдық ыдысы», «Шайтанның құралы» болып саналды. Зерттеушілер атап өткендей, алғашқы монастырьлар əрқашан ер адамдар болғаны кездейсоқ емес, өйткені монахтар дүниенің ластығынан қашып, ең алдымен əйелді білдіреді. Сондай-ақ, 19 ғасырға дейін дерлік христиан дінбасыларының əйелдің жаны бар ма, жоқ па деген пікірі кездейсоқ емес. Егер оның жаны бар болса, ол адам ба əлде жануар ма? Егер біз оның адам жаны бар деп есептесек, онда оның адамға қатысты əлеуметтік жағдайы құлдық па, əлде біршама жоғары ма? Əрине, қатал орта ғасыр мұсылман əйелдерін де аямады. Осыған байланысты үлкен елес тудырмауы керек. Дегенмен, жекелеген еркектердің тəжірибесі əлі де жарияланған мұраттарға қайшы келді, өйткені ортағасырлық исламда да əйелдерге христиан дініне қарағанда əлдеқайда құрметпен қараған. Мұсылман теологтары дегенде оның жаны бар екеніне ешкім шүбə келтірмеген. Керісінше, ислам дінінде, əсіресе, ана болу аясында əйел заты қашанда құрметтеліп, жоғары көтерілген. Сондықтан Құранды түсіну үшін оны ғана емес, Киелі кітапты да мұқият оқу керек. Осы екі қасиетті мəтінді салыстырмайынша, Алла Тағала Мұхаммед пайғамбардың жолдауында не нəрсеге назар аударатынын толық түсіне алмаймыз. Мəліметтердің сəйкес келмеуі исламдық хабардың негізгі мəнін түсінудің кілті болып табылады. Дегенмен, бір-бірімен салыстырмалы, іргелес заттарды ғана салыстыруға болады. Бұл Құран мен Киелі кітапты бірдей ақиқат мəтіндері деп санау керек дегенді білдіреді.
Ислам дініне қатысты кең тараған аңыздар өте көп, соған байланысты қате түсініктер мен деструктивті идеологияларды жоққа шығаратын уақыт жетті. Исламның айналасында мифтердің тұтас бір бассейні қалыптасты. Бұл қате түсініктердің көпшілігі əлдеқашан жоққа шығарылды, дегенмен кейбіреулері əлі де деструктивті ұйымдардың айла-шарғысының құралы ретінде пайдаланылады. Осынау негізсіз идеялардың кепілі болып қалмас үшін ислам дініне қатысты ең көп тараған аңыздарды тарқатйық.
Жиһад – диссиденттерге (басқаша ойлайтындарға) қарсы «қасиетті» соғыс. Ақиқат: Жиһад – мұсылманның өзін-өзі жетілдіру жолы. Жиһад Исламды зорлық-зомбылық арқылы таңу деп түсіну қате. «Жиһад» араб тілінен аударғанда «құлшыныс, еңбек» деп аударылады жəне ең алдымен деструктивті ұйымдарды ұстанбайтын мұсылмандар өз-өзіне еңбек ету, яғни сенім мен қағидаларды ұстану арқылы кемшіліктерді жою деп түсіндіреді. Ешқандай дұшпандық туралы сөз жоқ.
Сəлəфизм – исламның асыл тармағы. Ақиқат: 2016 жылы Ақтөбеде болған қайғылы оқиғадан кейін сол кездегі президент Нұрсұлтан Назарбаев лаңкестік əрекетті салафизм ағымының жақтастары ұйымдастырғанын айтқан болатын. «Біз бұл салафизмнің дəстүрлі емес діни ағымын ұстанушылар тобының лаңкестік əрекеті екенін білеміз», деді ол Қауіпсіздік кеңесінің отырысында. «Республикадағы діни сенім бостандығын қамтамасыз ете отырып, біз діни ұрандардың артына тығылып, елдегі жағдайға нұқсан келтіретіндердің барлығына да батыл тойтарыс беруге ниеттіміз». Сонымен қатар, мұсылмандардың басым бөлігі сəлəфилер деп есептеу дұрыс емес. Заманауи салафизм – ізгі ата-бабаларды (сəлəфтерді) ұстануға шақырумен өзінің заманауи түрінде Мұхаммед ибн Абд əл-Уаххаб жəне басқа да нажди уағызшылары Ибн Таймия ілімінің ережелерін таңдау арқылы əзірлеген діни жəне саяси ағым. Ибн Таймия "ижтиһад" негізінде алғаш рет енгізген таухидтің жеке түсіндірмесі жəне «ғибадат» жəне «ширк» сияқты ұғымдарды кеңінен түсіну. «Бірнеше жылдан бері салафизмнің мемлекетке, қоғамға, ең бастысы миға қауіпті екенін айтып келеміз. Бірнеше жылдан бері біз барларға, жастарға жеткізуге тырыстық. Салафизмнің жүректерге өшпенділік ұялататын вирус екенін, бұл – радикалданған идеологияға негізделген діннің адасқан ағымы екенін.
Ислам мемлекеттерінде технологияны пайдалануға тыйым салады. Ақиқат: Ислам қазіргі əлемнің ғылымы мен технологиясына көзқарастары түбегейлі өзгерді. Орта ғасырлардан бастап араб əлемі жəне əсіресе ислам дінінің прогресшіл өкілдері əл-Фараби, Авиценна, Аверроэс дамытып, медицина, философия, физика, поэзия жəне т.б. ғылымдар. Ислам əлемі де заманауи технологиялардан қалыс қалған жоқ. Біріккен Араб Əмірліктері, Иран жəне Сауд Арабиясы сияқты таза діни елдерде əлемдік IT алпауыттарының ресми өкілдіктерінің болуы осының дəлелі. Сонымен қатар, 2020 жылы жабық мешіттердегі мұсылман уағыздары танымал əлеуметтік желілердегі онлайн-трансляциялар жəне бейнеконференцбайланыс қызметтері арқылы жиі жүргізілді.
Ислам балаларға мектепке баруға тыйым салады. Ақиқат: Ислам баланы дамыту мен оқуға шақырады. Жоғарыда айтылғандай, Ислам білім алуға, білімге ұмтылуға шақырады. Бұл балаларға да қатысты. Иə, кейбір консервативті ислам елдерінде мұсылман отбасыларының балалары тек арнайы мектептерде оқи алады, бірақ əлемнің көптеген елдерінде мұндай отбасылардың балалары басқа мектеп оқушыларымен бірдей білім алатын қарапайым орта мектептерде оқиды.
Исламда əйелдерге қысым көрсету, кез келген əрекетке тыйым салу дəстүрі. Ақиқат: Исламда əйелдерге қатысты кейбір консервативті көзқарастар бар, бірақ олардың оқуға, жұмыс істеуге жəне өз бетінше өмір сүруге толық құқығы бар. Исламда əйелдерге қысым көрсетіледі деу тым радикалды əрі жалпылама. Иə, белгілі бір уақытқа дейін мұсылман əйелдерінің құқықтары еркектерге қарағанда əлдеқайда төмен болды. Бұл, ең алдымен, Құран аяттарына енген архаикалық ортағасырлық негіздерге байланысты болды. Мұсылман елдеріндегі əйелдер бұрынғыға қарағанда əлдеқайда көп құқықтар мен бостандықтарға ие болғанын заманауи шындықтар көрсетіп отыр. Құранда əйелдердің дүниедегі рөлі туралы аз айтылған. Ол жерде тек əйелдің үй ұстаушысы деген сөз бар. Сонымен қатар, Мəриямды (Бəйбіше) құрметтеу дəстүрі бар. Бір жерде Құранда ерлер жоғары, əйелдер төмен деп тікелей жазылмаған.
Исламда басқа нəсіл мен дін өкілдерімен араласуға тыйым салынған. Ақиқат: Ислам діні басқа нəсіл мен дін өкілдеріне адал. Ислам діні басқа діни көзқарастағы адамдарды қудалауға шақырмайды, керісінше бейбітшілікке шақырады. Құран Кəрімде: "Кімде-кім кісі өлтіргені немесе жер бетінде зұлымдық таратпағаны үшін өлтірсе, ол барлық адамдарды өлтіргенмен тең, ал кім бір адамның өмірін сақтап қалса, барлық адамдарды құтқарғанмен бірдей" Сондай-ақ Мұхаммед пайғамбар адамды нəсілдік немесе діни негізде өлтіру немесе оған төзімсіздік көрсету пайғамбардың өзіне, демек, оның тұлғасында Аллаға зиян келтіру дегенді алға тартып, төзімділікке шақырды. Сонымен қатар, мұсылмандар да Жер планетасының басқа адамдары сияқты жаһандану процестеріне ұшырайды. Зинедин Зидан, Джанет Джексон, Шакил О'Нил сынды ислам дінінің танымал өкілдерінің қызметі бүкіл əлемде кеңінен қамтылған. Бұл тағы да ислам дінінің толеранттылығы мен мұсылмандардың басқа нəсілдер мен дін өкілдеріне деген көзқарасының жоғары екенін дəлелдейді. Мұсылмандықта Жеке Адамның өмірі Киелі Кітап сияқты бүкіл адамзат үшін құнды болуы тиіс.
Ислам діні қатаң ережелерді сақтауды жəне мешітке міндетті түрде баруды талап етеді. Ақиқат: Ислам дінінде басқа діндер сияқты қатаң ережелер мен заңдар жоқ, ең бастысы мəжбүрлік жоқ. Ислам дінін ұстанатын əрбір адам шариғат ережелерін орындаудағы педантизм деңгейін өзі үшін белгілейді. Кейбіреулер үшін күніне бес уақыт намаз оқу ыңғайлы емес. Бірақ, атап айтқанда, исламда, басқа əлемдік діндердегідей, қатаң ережелер жиынтығы жоқ, оны орындамағаны үшін адам қандай да бір «қарғыс», «жаза» немесе айыптаумен жазаланады. Мешітке бару немесе Рамазан айында қасиетті ораза ұстау мəселесі – əрбір муминнің өз таңдауы. Бұл сұрақ көп жағдайда адамның исламды ұстану дəрежесіне жəне Қасиетті Жазбаларды түсінуіне байланысты.
Көптеген деструктивті ұйымдар ислам дінінің ілімдерін қолданып, оларды бұрмалап, заңдар мен ережелерді зорлық зомбылық мақсатта пайдаланады.
Ислам діні радикалды исламшылардың əдістерін құптайды. Ақиқат: Жаһандық ислам қоғамы деструктивті ұйымдардың əрекетін қатаң айыптайды. Бейбіт мұсылмандардың ислам текті лаңкестерге деген теріс көзқарасын Pew Research жүргізген зерттеу есебінде растауға болады. Дүние жүзіндегі 1,6 миллиард мұсылманның өмірі мен сеніміне жасалған талдау олардың тек 0,006625 пайызы ғана экстремизмді қолдайтынын көрсетті. Барлық лаңкестер радикалды исламдық ұяшықтардың өкілдері деген сенім де дұрыс емес. ИСИМ исламға қарсы ұйым, зорлық-зомбылық кезіндегі исламшыл лаңкестердің Беслан, Лондон, Бостондағы əрекеттерін қатаң айыптады. Дəлел ДАИШ-тің басқа дін өкілдеріне қатыгездік жасағаны сияқты мұсылмандарға да қатыгездік танытуы. Тек 2015 жылы осы лаңкестік ұйым өкілдері Иракта 9 мыңға жуық мұсылманды өлтіріп, Таяу Шығыстың əртүрлі елдерінде бірнеше мешітті қиратты. Жаһандық ислам қоғамдастығы да ДАИШ пен оның зорлық-зомбылық əрекеттеріне теріс көзқараста. Жоғарыда айтылғандай, Ислам бейбіт тұрғындарға зорлық-зомбылық жасауға шақырмайды.
Жарты ай – Исламның канондық символы. Ақиқат: Дəстүрлі жарты ай белгісі христиандар арасындағы крест немесе еврейлер арасындағы Дəуіт жұлдызы сияқты исламның канондық символы емес. Ай Осман империясы кезінде Тунис, Түркия, Пəкістан жəне Əзірбайжан сияқты елдерде танымал болды. Бірақ бұл исламның діни атрибуты емес, саяси биліктің символы. Жалғыз канондық – мұсылмандар соғыс кезінде болған жасыл ту жəне оның үстінде "Аллаһу акбар" ("Алла ұлық") жазуы болды",
Мұсылмандар Иса мен Мұсаға сенбейді жəне тек Мұхаммед пайғамбарға құлшылық етеді. Ақиқат: Ислам Исаны, Мұсаны мойындайды, ал Мұхаммед олар сияқты пайғамбар болып саналады. Құранда Мұса мен Иса туралы айтылған. Олар да оның соңғы пайғамбары Мұхаммед сияқты Алланың пайғамбарлары. Осыған сəйкес, мұсылмандар басқа діндердің пайғамбарларын құрметтейді жəне христиандар мен яһудилерді кəпір деп санамайды. Мұсылмандар оларға Құдай сөзінің түсіндірмесін өздерінен бұрын алған адамдар ретінде қарайды. Сонымен қатар, Мұхаммед – Аллаһ деген пікір де дұрыс емес. Жоқ, Мұхаммед пайғамбар. Олар оған құлшылық етпейді, тек Сүннеттерде көрсетілген ілімдерін құрметтеп, ұстанады. Мұсылман дінінде пайғамбарлар қалай жүрсе, солай ұстаған жөн деп саналады. Мұны ғибадатпен шатастырмау керек. Мұхаммедке құлшылық жасауға болмайды, бірақ одан үлгі алу құптарлық амал.
Құранның негізгі түсірілу себебі – оның мағынасына терең бойлау. Құранның əртүрлі аудармаларын оқи бастағандар оны түсінуде көптеген қиындықтарға тап болады. Атап айтқанда, олар əр түрлі тақырыптар мен ондағы қарастырылатын мəселелерді қиялмен шарлай алмайды. Оқырмандарға мұсылмандардың қасиетті кітабының мағынасын түсінуге көмектесу үшін, оны оқып-үйрену кезінде туындауы мүмкін негізгі сұрақтардың қысқаша тізімін ұсынамыз, сондай-ақ олардың барлығымыз үшін қандай мəнін бар екенін айтып береміз. Бірінші тақырып пен сабақ – мүміннің өмірін реттейтін заңдар немесе нұсқаулар. Бұл бір Аллаға иман келтіру, дəрет алып, бес уақыт намаз оқу, Рамазан оразасының парызы, зекет беру жəне қажылық жасау – мүмкіндігі барлар үшін қажет. Бір ғана ескеретін жайт, бұл мəселелер жалпы Құранда айтылған, дəрет алу немесе намаз оқу, зекет немесе ораза ұстау ережелерімен толығырақ танысу үшін арнайы фиқһ – заң бойынша діни кітаптарға жүгіну керек. Сондай-ақ Құранда сауда-саттық тəртібі, туыстар арасындағы мұраны бөлу, некеге тұру жəне ажырасу, соғысу жəне тұтқындармен қарым-қатынас ережелері туралы айтылған. Діндарларға негізгі моральдық нормалар – ата-ананы құрметтеу, əділ болу, шыншыл болу, көрші-қолаңға, құлға жақсылық жасау, сараңдық пен тəкаппарлық айыпталып, жомарттық пен ықылас, кеңпейілділік дəріптеледі. Құранда Алла Тағаланың жаратылысқа жасаған түрлі мейірімдері сан рет тізбеленген. Ол аспан мен жерді, күн мен айды, жұлдыздар мен планеталарды, таулар мен теңіздерді, жан-жануарларды, құстар мен өсімдіктерді – осының барлығында адамдарға Оның ұлылығы мен құдіретін көру үшін, сондай-ақ Оның сан түрлілігінен пайда алу үшін жаратты. сыйлықтар: «Күн мен ай уақыт бойынша (қозғалады), жұлдыздар (аспандағы) мен ағаштар (жердегі) Раббыларына сəжде етеді. Сондай-ақ (Алла) таразыда шектен шықпауларың үшін аспанды (жердің үстіне) көтеріп, таразыларды [əділдік] орнатты. Əрі салмақты [əділетті] етіп қойыңыз жəне салмақты (адамдарды таразылағанда) кемітпеңіз! Жəне жерді жаратылыстар үшін жайып салды. Онда [жерде] (əртүрлі) жемістер мен шыныаяқтары бар пальмалар (олардан жемістер өседі), қабығы бар дəнді дақылдар жəне хош иісті шөптер бар. Раббыларыңның (аталған) игіліктерінің (материалдық жəне материалдық емес) қайсысын өтірік деп санайсыңдар? Ол адамды [Адамды] құмырашы сияқты құрғақ саздан жаратты…» («Рахман» сүресі, 1-14 аяттар). Ойланған адамдар мұның бəрі өздігінен пайда болмайтынын, əлемнің Жаратушысы бар екенін түсінеді. Ал сенушілер Жаратушыға берген сыйлары үшін тағы да шүкіршілік етеді. Құранда надандығынан соқыр, адасып қалған адамдарға көптеген хабарлар бар. Мысалы, Алла Тағала пұтқа табынушыларды қорлайды – олар шыбынның өзі жасай алмайтын жансыз жəне үнсіз пұттарды қалай құрметтейді? «Ақиқатында, Алладан өзге табынатындарың (құдайлар) ұшатындарды (біреуін) жаратпайды, тіпті (барлық тəңірлер) осы үшін жиналса да. Ал егер шыбын олардан [сол құдайлардан] бір нəрсе ұрласа, олар одан (ұрланған нəрсені) [шыбыннан] құтқара алмайды [жалған тəңірді] сұрайтын да, [ұшатын] да əлсіз!». («Хадж» сүресі, 73-аят). Пұтқа табынушылар Алла Тағаланың қыздары бар деп сенді, бірақ олардан қыздар туған кезде олар ашуланды. Олар мұндай сенімдердің абсурдтығын көрсетеді: «Раббың сендерге ұлдар сыйлады жəне періштелерден қыз алды ма?» (Исра сүресі, 40-аят). Құдайға шүкір, пұттарға табынбайтын болсақ, мұның бізге қатысы жоқ деп ойлаудың қажеті жоқ. Адамдар, өкінішке орай, осы күнге дейін бейнелі мағынада – кейбір құмарлықтарға: пайда үшін, атақ-даңқ үшін, мүлік үшін, мансап үшін, бұлардың ешқайсысын алып кетпеймін деп ойламай, өздері үшін пұттар мен табынушыларды жасауға бейім. Олар өмірде қалада, адам қабірге жалғыз жерленеді. Негізінде тауар алуда емес, игі істерде жарысу керек. Сондай-ақ діндарларға басқа дін өкілдерімен дау-дамай жүргізу туралы нұсқаулар беріледі: «Раббыңның жолына хикметпен жəне көркем үгітпен шақыр жəне олармен (адасқандармен) ең жақсы түрде айт. Расында Раббың Өз жолынан адасқандарды жақсы біледі жəне тура жолға түскендерді жақсы біледі» («Нахл» сүресі, 125-аят). «Егер кітап иелерімен даулассаңдар, оны ең жақсы жолмен жүргізіңдер. Айт: "Біз өзімізге түсірілгенге де, саған түсірілгенге де иман келтірдік. Біздің Тəңіріміз де, сендердің де Тəңірлерің бір. Біз Оған бойұсындық" (Анкабут сүресі, 46-аят). Пайғамбарлар мен бұрынғы қауымдардың қиссаларын оқыңыз.
Құран бізге өткен заманда өмір сүрген пайғамбарлар мен басқа да салих адамдар туралы хикаяттарды баяндайды – олар өмірлерін ақиқат сенімді уағыздауға арнады, сол үшін көптеген сынақтарды бастан өткерді, надандардың мазағына ұшырады, бірақ бұл олардың сенімін бұзбады. Сондай-ақ бізге көптеген ескертулерге қарамастан ақиқатты теріске шығаруда табандылық танытқан күнəһар адамдар мен ұлттар туралы айтылады, олар үшін ауыр жазалар болды. Міне, Нұх (ғ.с.) пайғамбар өз үмметіне жақын арада топан судың апатты суы түрінде олардың тағдыры келетінін ескертті. Міне, тəкаппар перғауын Мұса (Мұса) мен оның ағасы Һарун (Һарун) оларға сəлем берді, бірақ ол олардың кеңесіне құлақ аспай, əскерімен бірге суға батып кетті. Міне, Содом жəне басқа қалалар азғындыққа, соның ішінде қазір айтқандай, «дəстүрден тыс» формада, Лұт (ғ.с.) оларға үндеу жасаған, алайда олардың басына түскен апаттан қайтыс болған. Ал мұндай бейқам күнəһарлар жер бетінде қаншама – жан мен мəңгілік туралы ойланбай, түрлі жамандыққа бой алдыратын, өмірі кез келген сəтте үзіліп кетуі мүмкін. Өлім мен Қиямет күнін еске алу; жəннаттың нығметтері мен тозақтың азабы. Өмір қысқа, адам өлгеннен кейін өткен өмірі туралы есеп береді. Кімде-кім Жаратушысын еске алып, жақсылық жасаса, сауапқа кенеледі, лəззатқа бой алдырған бейқам күнəһарлар мəңгілік бақытсыз тағдырға ұшырайды: «Ақиқатында, мұсылмандар мен мұсылман əйелдерге, мүмін ерлер мен мүмін əйелдерге, бойсұнған ерлер мен мойынсұнған əйелдерге, шыншыл ерлер мен шыншыл əйелдерге, сабырлы ерлер мен сабырлы əйелдерге, кішіпейіл ерлер мен кішіпейіл əйелдерге, зекет берушілер мен зекет беруші əйелдерге, ораза ұстаушы ерлер мен ораза ұстаған əйелдерге. Еркектерді пəк ұстаушы əйелдерге, тазалықты сақтаушы əйелдерге жəне Алланы көп еске алатын ерлер мен əйелдерге Алла кешірім жəне үлкен сыйлық дайындады» («əл-Азһаб» сүресі, 35-аят). «Ал кімде (қиямет күні) таразылары ауыр болса (жақсы амалдары бар), ол (жұмақта) берекелі өмірде болады. Ал кімде (ол күні) таразылары жеңіл [жақсылықтан жамандық басымырақ] болса, оның анасы (тұңғиық тозақ) болады. (Уа, Пайғамбар), бұл (тозақтың) не екенін қайдан білесің? «Жауып тұрған от [қызуы мен күші шегіне жеткен]!» (Кəрия сүресі, 6-11 аяттар).
Бұл да рефлексивті адамдар үшін үлкен сабақ. Сіз немқұрайлы өмір сүре алмайсыз, өмірден тек лəззат күте алмайсыз – жердегі өмірде көптеген қуаныштар бар, бірақ адамға шыдамдылық, нұсқаулар мен ескертулер үшін берілетін көптеген сынақтар бар. Құран адамдарға Жаратушымен қалай байланысу керектігін үйретеді. Онда көптеген дұғалар бар – сіз Оған жүгінуге болатын дұғалар. «Раббым, бізге дүниеде де, мəңгілікте де жақсылық бер жəне тозақ азабынан сақта» («Бақара» сүресі, 201-аят).
«Раббымыз! Осы жолға салған соң жүрегімізді хақ жолдан адастырма. Бізге мейіріміңді бере гөр, расында Сен шексіз нығмет иесісің» («Əли Имран» сүресі, 8-аят). «(Сосын Ибраһим Аллаға жалбарынып: «Раббым! Маған (сондай ұрпақты) нəсіп ете гөр, олар тақуалардан болсын!» (Саффат сүресі, 100-аят). «…жəне: «Раббым, маған ғылымды арттыр!» де. (Та-һа сүресі, 114-аят). «Раббымыз! Ұмытып немесе қателессек, бізді жазаламаңыз. Раббымыз! Бізден бұрынғыларға жүктеген ауыртпалықты бізге жүктеме. Раббымыз! Қолымыздан келмейтін нəрсені бізге жүктеме. Бізді сабырлы ет! Бізді кешіре гөр, рақым ет! Сен біздің қамқоршымызсың…» («Бақара» сүресі, 286-аят). Олай болса, Құран Кəрімде дінді дұрыс оқыту, дінді сақтау, адамдар арасындағы дұрыс қарым-қатынас туралы ой елегінен өткізетін адамдарға көптеген пайдалы сабақтар мен ескертулер бар. Ол сенушілерге жоғарыдан келген көптеген сыйларды еске салады, олар алғыс айту керек, адамдар олардан үлгі алу үшін пайғамбарлардың оқиғаларын жəне бұрынғы қауымдардың оқиғаларын айтады – олардың көпшілігі қателік пен қыңырлықтың құрбаны болды. Құран – адамдарға ескерту. Соңында, мұсылмандар қайтыс болғаннан кейінгі есеп туралы еске салады – бұл да əрқашан олардың көз алдында болуы керек. Құранды түсіну көптеген аспектілермен тығыз байланысты, оларсыз өте қиын. Құранның шынайы мағынасы тек Алла Тағалаға ғана мəлім екенін ерекше есте ұстаған жөн. Алайда, бұл адамның Құранды түсінуге принципті түрде қолжетімсіз дегенді білдірмейді. Алла Елшісі (с.ғ.с.) көзі тірісінде өзіне түсірілген кейбір аяттарды тəпсірлеп, олардың мағынасын сахабаларына түсіндірді. Олардан біз Құранды түсінуге ұмтылатын болсақ, міндетті түрде тəпсірлер аламыз. Бірақ егер мүмін араб тілін білмегендіктен түпнұсқа тəфсирлерге қол жеткізе алмаса жəне аудармалары сонша, Құранды түсінуде оған сүйену үшін тек біреуін таңдау қиын. Құран оқу жəне оған ұмтылу идеясын толығымен тастамау керек. Сапалы аударманы табыңыз. Құранның түпнұсқасы араб тілінде түсірілгеніне жəне ешбір аударма ешқашан толық жəне жан-жақты болатынына қарамастан, мұсылмандарға Құранның өздері түсінетін кез келген тілдегі аудармаларына жүгінуге тыйым салынбаған.
Құран əлемнің барлық дерлік тілдеріне аударылған шығар. Кейбір тілдерде бірнеше аудармалар бар. Дегенмен, барлық аудармаларды қарауға ұсынуға болмайды. Құранды аудару үшін қабылданған діни дəстүрлерді сақтау өте маңызды. Сондықтан Құран аудармаларына жүгінген кезде ең алдымен қай аудармаға сенуге болатынын білу маңызды. Сіздің мешітіңіз немесе аймағыңыздағы Мұсылмандардың Діни Басқармасы мұны сізге қуана түсіндіреді. Мақсаттар қойыңыз. Кез келген кітапты оқи бастағанда ол туралы жəне оның тақырыбы туралы түсінік болуы керек. Нұсқаулық болса да, оның қандай кітап екені маңызды. Сіз кем дегенде кітаптың авторын, кітаптың қандай аудитория үшін жазылғанын, не туралы екенін жəне автордың мақсаты қандай екенін білуіңіз керек. Бұл Құранға да қатысты. Құранға қатысты осы сұрақтардың жауабы Алланың Сөзін оқи бастағалы жатқандар үшін өте маңызды.
Сондықтан біз бұл сұрақтарға толық жауап беруге тырысамыз: Құран Кəрімнің авторы – Алла Тағала – барлық нəрсенің Жаратушысы əрі Қамқоршысы. Құран Кəрім оқырмандарының аудиториясы – бұл барлық адамзат. Құранда Алла Тағала өзі туралы, бұл өмірдегі мақсатымыз жəне өлгеннен кейін не болатыны туралы баяндайды. Қасиетті Құранды түсірудегі мақсат – адамзатқа тура жол көрсету. Алдын ала теріс пікірлерден арылыңыз. Кез келген сұрақпен Құранға жүгінген адам одан міндетті түрде жауап табады. Алайда, егер адам Исламға күмəнданса, оның көңілінен шығатын жауап табуы екіталай. Мысалы, егер адам Ислам діні басқа дін өкілдеріне қатыгездік пен төзімсіздікке шақырады деген пікірінің расталуын табу үшін Құранды оқыса, ол өз идеяларын растайтын кейбір үзінділерді контекстен алып тастайтыны сөзсіз. Немесе Құраннан ішімдік ішудің рұқсат етілгендігін растауды іздеген адам оларды міндетті түрде табады. Көңілдері ашық, көкірегі ояу Құранды оқи бастағандарға ғана хидаят беріледі. Алла Тағаланың рақымы Құранның əрбір сүресінің алдында тұрады. Алла Тағала аяттарда жалпыадамзаттық құндылықтар деп аталатын əділеттілік, бейбітшілік, төзімділік, теңдік жəне тағы басқалар туралы айтады. Құран – теріс пікірдің айнасы, ақиқаттың есігі. Егер сіз Құранға қиянатпен жақындасаңыз, онда олардың көрініс тапқанын көресіз. Егер сіз ақиқатты іздеумен жақындасаңыз, бұл есік сізге ашылады. Əрбір аятта Алла Тағаланың шексіз хикметтері бар. Олардың жасырған нəрселерін білу Құранды білудің маңызды шарты болып табылады. Құранда бізден бұрын өмір сүрген пайғамбарлар мен халықтар туралы қиссалар бар. Дегенмен, Құран тарих кітабы немесе өмірбаяндық шығарма емес екенін есте ұстаған жөн. Алла Тағала бұл оқиғаларды өзімізге сабақ алуымыз үшін айтып отыр. Пайғамбарлардың өмірі мен қиыншылықтары бізге үлгі. Бұрынғы көптеген халықтар ауыр қылмыстар жасаған жəне олардың тағдыры біздің күнімізде осындай оқиғаларды болдырмау үшін назар аударуымыз керек. Неліктен Алла Тағала Құран Кəрімде «Біз» дейді? Құранда Алла Тағала мүміндерді сүйіншілеп, сонымен бірге ескертеді. Ескертуді қамтитын аяттар объективті түрде қабылдануы жəне ескерілуі керек. Сонымен қатар мүміндерге сауап уəде ететін аяттар осы жерде жəне қазір абсолютті табысқа жету туралы əсер тудырмауы керек. Иманды адам босаңсымауы керек. Керісінше, осы сауаптар үшін бар күш-жігеріңізбен ұмтылуыңыз керек. Алла Тағала Құран аяттарында мүміндерге өзінің илаһи болмысын жан-жақты сипаттайды. Бұл Ұлы Жаратушының кім екенін жəне əлемді жəне бəрімізді қандай мақсатпен жаратқанын түсіну үшін жеткілікті болуы керек. Сонымен қатар, Құранда Аллаһ Тағала мүміндердің не істей алатынын жəне не істей алмайтынын бізге егжей-тегжейлі түсіндіреді. Мұсылман Алла Тағаланың өсиеттерін орындау арқылы əр түрлі пəле-жаладан қорғанып, дүние мен о дүниеде бақытқа кенеледі.
5) Үш нəрсе өте қымбат болады (яғни олар сирек болады): рұқсат етілген (халал) табыс, шынайы дос, сүннет жолы.
Халал жолмен ақша табыңыз. Өкінішке орай, бəрі ақшаның төңірегінде, ол туралы ойламаймын десеңіз де, ақыр соңында бəрі соған байланысты, тіреліп тұрады. Соңғы онжылдықта инфляцияның айтарлықтай өсуі байқалды. Өмірге қажетті заттардың бағасы өсіп жатыр… Бұқаралық ақпарат құралдары адамдардың санасын басқару жағынан сөз жоқ жəне адамдар шын қажет / қажет емес заттарды орасан зор ақшаға сатып алады, наличкамен, қарызға… Адам өмірінде байлықтың маңызы бұрынғыдан да арта түсті. Ақшаны табу маңызды, себебі бəрі ақшаның артынан жүгіреді. Ақша табу жаман емес, бірақ мұсылман ретінде халал жолдарды пайдаланып ақша табу жəне харамнан сақтану маңызды. Қазіргі заманда харамнан құтылу өте қиын, бірақ мүмкін. Сүйікті Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) мен оның сахабалары бұл мəселеде бізге тамаша үлгі. Алла Елшісі халал жолмен ақша табудың парыз екенін айтты. Тағы бір хадисте: «Егер адам халал жолмен бір нəрсе тапса, ол садақа мен мейірім болып саналады», – делінген. Барлық пайғамбарлар тақуалық жолмен ақша тапқан. Алла Елшісі саудамен айналысқан жəне өзінің адалдығымен танымал болған. Зəкəрия (ғ.с.) пайғамбар ағаш ұстасы болған. Ислам мұсылман өмірінің барлық салаларын, соның ішінде ақшаға қатысты мəселелерді реттейді. Шариғат ақшаны табу жəне жұмсау кезінде ненің рұқсат, ненің тыйым салынғанын анықтайды. Мұсылман өзін бұзудан тыйып, міндеттемелерді орындауға міндетті. Отбасын асыраушы əрбір адам адал тамақ іздеуі керек. Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Ақыр дүниеде ең сирек кездесетін нəрсе – адал тамақ пен сенімді дос (бауыр)». Сондықтан, адал тағам мəселесі күн өткен сайын қиындай түсуде, бірақ біздің ғибадатымыз бен Алла Тағала жолындағы талпынысымыз соған байланысты. Өздерін мұсылман санап, сонымен бірге заңсыз жұмыстармен айналысатындар көп, мысалы, олар үй-жайларын суточно беру, алкогольдік ішімдіктер, темекі сататын дүкендер, азғындық тарайтын мекемелер жəне т.б. Айтыңызшы, мұны бір-ақ адам жасамайды. Көп адамдар күнəға себепкер жəне арамдық тізбегінде болатынын ұмытып, бұл үшін қиямет күні есеп беретінін ұмытады, сөйтіп бұл арендадан тапқан ақша да харам болады. Сондай-ақ, Алла тағала тыйым салынған істермен айналысатындардың өмірін отбасында бұл істің лас зардаптарын көруі үшін ұзартады. Сондай-ақ көмек көрсетуден ақша табу дұрыс емес, өйткені мұсылмандар бір-біріне көмектесуі керек жəне ол үшін төлем жасамауы керек. Тіпті, мысалы, харам тағамның аз ғана бөлігі денемізге кірсе де, сол жерде қалып қойғанда, біздің ғибадат пен амалдарымыз Аллаһ тарапынан қабыл болмайды.
