Нарша Булгакбаев
Ислам модернизациясы. 1 Бөлім
Қорытындылай келе, Хасан əл-Басридің сөздеріне жүгінейік. Бұл атақты ғалым əрі салих адам: «Бақытты үш амалдың бірінен іздеңдер – Құран оқудан, зікір оқудан (Раббыны зікір ету) жəне дұға етуден» деген. Сонымен бірге ол: «Егер сіз осы үш нəрседен бақыт таппасаңыз, бұл бақыт есіктері сізге жабық жəне оны еш жерден таба алмайсыз» деп қосты. БҰЛ ЖЕРДЕ ИСЛАМДЫ ЖЫНДЫЛЫҚПЕН НЕМЕСЕ ЕЛІКТЕУДЕН ЕМЕС ҒЫЛЫММЕН ҚАБЫЛДАУ КЕРЕК ДЕГЕН МАҒЫНАДА.
Түбінде барлық адамдар шынайы бақыт жұмақта жалғасатынын түсінеді. Өйткені, сонда ғана бейбітшілік, тыныштық жəне рақым болуы мүмкін. Жұмақта ғана адам жердегі өмірдің ажырамас бөлігі болып табылатын қорқыныш, үрей, азаптан арылып, тыныштық табады. Ал жəннат тұрғындарына Алла Тағаланы көрудің бірегей мүмкіндігі беріледі жəне əрбір мүміннің рухы (толық тазарған жан) осыған ұмтылады. Бақыттың есіктері жабық, ал сіз іздеген үйлесімділікті Раббысына құлшылық етуден басқа жолмен таба алмайсыз.
ІШКІ ТАЗАЛЫҚ
Тазалықты сақтау – Құран Кəрімде жəне Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) сүннетінде көрсетілгендей парыз. Аллаһ Тағала: «Əй, иман келтіргендер! Намазды бастаған кезде беттеріңді, шынтаққа дейін қолдарыңды жуыңдар, бастарыңа масх тартыңдар, аяқтарыңды тобыққа дейін жуыңдар, егер арамданып кетсеңдер, таза болыңдар…». (5 «Ас» сүресі, 6-аят);
«…жəне киімдеріңді тазалаңдар…» (74 «Оранған» сүресі, 4-аят);
«…Расында, Алла тəубе етушілерді жəне тазарушыларды жақсы көреді» («Сиыр» сүресі, 222-аят). Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Тазалық – иманның жартысы» (Муслим). Бұл жағдайда «иман» намазды білдіреді жəне тазарудың сауабы оның сауапының жартысына тең болады дегенді білдіреді, өйткені тиісті тазартылмаған намаз жарамсыз. Адам денсаулығы мен гигиенасы туралы қамқорлық ислам дінінің жақындасқаннан кейін, поллюциядан кейін, етеккірдің аяқталғанынан кейін жəне босанғаннан кейінгі қан кетуден кейін толық дəрет алуды талап етеді. Қалаулы толық дəрет алудың да түрлері бар: мереке күндері, ихрам үшін, жұма күні. Ислам да кіші дəрет алуды парыз етті, онсыз намаз дұрыс болмайды. Бұл дəретті адам күніне бес немесе одан да көп рет алады. Бұл адамның Раббысынан сауап алатын тазалық пен сыртқы келбетке деген қамқорлық. Ішкі тазалық, əрбір күнəға шын жүректен тəубе ету арқылы – ширк, күмəн, көре алмаушылық, өшпенділік, алдау, тəкаппарлық, нəпсіқұмарлық көріністерін қамтитын, адамдарға өзін көрсету үшін жақсылық жасау, атақ-даңққа ұмтылу жəне т.б. Бұл күнəлардан тазару үшін ықылас, жақсылыққа деген сүйіспеншілік, шыншылдық, ұяттылық жəне кез келген амалды тек Алла разылығы үшін жасауға ықылас керек. Ал сыртқы тазалыққа келсек, ол денені, киім-кешек пен адам тұрған жерді барлық лас жəне таза емес нəрселерден судың көмегімен тазарту арқылы жүзеге асады. Су болмаса немесе белгілі бір себептермен оны пайдалану мүмкін болмаса, таза құммен (тəйəммүм) тазарту керек. Мұсылман адамның денесін, киімін, үйін жəне басқа адамдармен кездескен жерін үнемі таза ұстауы, сонымен қатар таза тамақ пен сусын ішіп, хош иісті зат түтетіп, шашына күтім жасауға тырысқаны абзал. Ыдыс-аяқты таза ұстауға формула: су + тұз + сода + лимон қышқылы. Жұма күндері, жалпы намаздың алдында жəне мереке күндерінде тазалыққа мəн беру өте қажет, өйткені Пайғамбарымыз (с.ғ.с.):
Расында, Алла Тағала көркем, əрі Ол (барлық нəрсені) көркемді жақсы көреді. Мұсылман адам өзін əрқашан абыроймен ұстауы керек. Мəселен, ол көшеде тазалықты сақтауы, қоқыстарды ешқайда лақтырмауы жəне адамдарға қолайсыздық тудырып қана қоймай, оларға кедергі келтіретін барлық нəрсені жоюы керек, өйткені Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) : «…жəне жолдағы бір кедергіні алып тастаса, ол садақаға тең болады…» (əл-Бұхари). Бұл иманның бір тармағы, оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын, шыншыл əрі сенімді Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Иман жетпістен (немесе: алпыстан) астам тармақты қамтиды, ең жақсысы. Оның ішінде «Алладан басқа тəңір жоқ» сөзін айту, ал ең кішісі (адамдарға) зиян келтіретін нəрселерді жолдан шығару, ал ұят – иманның тармақтарының бірі» (əл-Бұхари жəне Муслим).
Кез келген бала бала кезінен гигиенаның негізгі ережелерін біледі: бет-əлпетін жуып, душ қабылдап, тамақ ішкенге дейін қолды жуып, тістерін щеткалап алады. Бірақ əрбір ересек адам айналамыздағы шындыққа лайықты əрекет етіп, психикалық жарақат пен ауырсынудан қорғай алмайды, өзінің психикалық денсаулығын қалай сақтау керектігін жəне Жан гигиенасының не екенін түсінбесе. Адамдардың көпшілігі бұған, əдетте, тек сыртқы деңгейде ғана төтеп бере білген. Ал ішкі жазықтықта не болып жатыр? Негізінен эмоциялық жəне физикалық деңгейлер туралы айтамын.
Өйткені дене деңгейіндегі проблемалар (ауру, нашар ұйқы, тəбеттің болмауы жəне т.б.) эмоциялық деңгейде тепе-теңсіздіктің салдары мен нəтижесінде пайда болады. Қазіргі заманда адам көп мөлшерде ақпаратпен, эмоциялық жүктемемен, күйзеліспен, жүйке шиеленісімен, уайым-қайғымен, үреймен жəне күн сайын басқа да стимулдармен бетпе-бет келуге мəжбүр. Эмоциялар адамның денесі мен ақыл-ойына əсер етеді, осылайша олардың өмір сүруінің əр қырына дерлік əсер етеді. Бұл өз кезегінде біздің басқа адамдармен қарым-қатынасымызға, оқиғаларға, өмірлік міндеттерге деген көзқарасымызға, өз іс-əрекетімізді бағалауға əсер етеді. Күн сайын бұл ҚОҚЫС эмоциялары біздің ішімізге қоныстанады. Онымен не істеу керек? Ішкі əлемнен бас тартпау, оның қажеттіліктерін елемеу, уақытты психикалық гигиенаға күн сайын арнау маңызды.
Қарапайым қадамдар келесі əрекеттерге көмектеседі:
1, Қоқыстарды уақытылы шығару
* дене деңгейінде (физикалық деңгейде): таңертеңгі контраст душ; монша немесе сауна; массаждың əр түрлі түрлері; орташа дене белсенділігі (спорт, фитнес, йога); Диета (немесе ораза)
*Эмоциялық деңгейде: пенальти ашу-ыза мен ашу-ызаны шығару («экологиялық таза» жолдар); басқаларды кешіруді үйрену; ішкі қайғы-қасіреттің «қапшығымен» бөлісеміз; Барлық бұғатталған сезімдерді бастан кешіру
2, Қоқыстарды барынша жинамауға тырысу
* дене деңгейінде (физикалық деңгейде): барынша таза су ішу; орташа жəне дұрыс тамақтану; спирт пен никотинді алып тастауға; Күн тəртібін жəне ұйқыны жəне т.б. басшылыққа алуға тырысамыз.
*Эмоциялық деңгейде: өз сезімімізді танып, басқаруды үйрену, ауыр немесе боқтық сөйлемеу жəне басқалармен қауіпсіз түрде қарым-қатынас жасау, өз қажеттіліктерімізді ажыратуды үйрену; кез келген ақпаратты (қалай болса солай) қабылдауды (цифрлық гигиена) жəне күтуді қойып, əрекет етеміз; жылауды үйренеміз (семейным кино немесе мультфильм, театр); проблемалардың пайда болған сəтте шешуге тырысамыз, олардан қашпаймыз немесе елемеген адам сияқты болмаймыз; өзіміздің психологиялық шекараларымызды бекітеміз, залым адамдардың оларды бұзуына жол бермейміз, өзімізді пайдалануға, алдауға, арбауға, азғыруға жол бермейміз; басқа адамдар жайлы жақсы ойда боламыз, күмəнді болса, қашықтық сақтаймыз.
Ережелер қарапайым болып көрінуі мүмкін, бірақ олар біраз күш салуды қажет етеді. Қалай болғанда да, сізге күнделікті əдеттеріңізді өзгертуге, ойлау мен өмірге деген көзқарасыңызды қалпына келтіруге тура келеді. Бұл өзгерістерді жан гигиенасын үнемі орындау керек екенін түсінуден бастау маңызды жəне оған күн сайын уақыт тапқан жөн. Күн сайын кем дегенде 30-40 минутыңызды Ішкі Тазалыққа бөлуге тырысыңыз. Өзін-өзі талдаумен айналысыңыз (рефлексиялаңыз), өзіңізге жиі сұрақтар қойыңыз: мені не алаңдатады, мен не сезінемін, шынымен нені қалаймын. Өзіңізге адал болыңыз, өтірік айтпаңыз. Шынайы жауаптар – бұл басқа өмірге қадамдар. ҚАТАҢ СҰРЫПТАУ (ФИЛЬТРАЦИЯ) орнатыңыз миға, сонда сізге ертең Жұмақта Кəусəр бұлағынан су ішкізеді.
ІШКІ СҰЛУЛЫҚ
Сыртқы сұлулық бос əуре демеймін, бірақ тағы да сол ШЕКТЕН ТЫС сөзін қолдануға мəжбүрмін.
Мен əрқашан өмірде ең маңыздысы – ішкі сұлулық деп есептедім. Мен адамдардың бір-бірін сыртқы келбеті бойынша ғана бағалайтынын талай рет байқадым, бірақ бұл қаншалықты дұрыс? Статистикалық мəліметтерге сүйенсек, адамдардың көпшілігі алдымен сыртқы келбетке назар аударады. Ол бізге адамның жасы, мəртебесі, əлеуметтік мəртебесі туралы ақпарат бере алады. Сыртқы келбеті біздің назарымызды аударып, адамды танымастан қызығушылық тудыруы мүмкін. Көптеген адамдар сыртқы сұлулық өзінің мансабындағы жəне жеке өміріндегі табыстың кепілі деп санайды. Əдемі адамдардың көбіне мүмкіндіктері көп жəне тартымды келбеті жоқтарға қарағанда өзіне көбірек көңіл бөледі дейді зерттеулершілер.
Бірақ сыртқы келбеті шын мəнінде қаншалықты маңызды? Себебі, сұлулық мəңгілік сыйлық емес, уақыт өте келе сөніп қалады. Ал одан кейін ше? Нағыз сұлулық адамның ішкі жағдайы деп есептеймін. Ішкі сұлулық – мінез, дүниетаным, моральдық-этикалық принциптер. Бұл қасиеттер тұлғаны қалыптастырып, адамды басқалардың көз алдында шын мəнінде тартымды ете алады. Ішкі сұлулық – адамға рухани бай болуға, басқаларға махаббат, мейірімділік, жанашырлық пен қолдау көрсетуге мүмкіндік беретін бенефит. Ішкі сұлулығы бар, басқа адамдарға үлкен əсер қалдырып, оларға шабыт көзі бола алады.
«Ендеше, не маңыздырақ, ішкі немесе сыртқы сұлулық?». Менің ойымша, екеуі де маңызды, бірақ олардың əрқайсысы біздің өмірімізде əр түрлі рөл атқарады. Сыртқы сұлулық назар аудартуы мүмкін, бірақ ол ұзақ мерзімді қарым-қатынасқа немесе мансаптық табысқа кепілдік бермейді. Сонымен бірге ішкі сұлулық басқа адамдармен қандай қарым-қатынаста екенімізді, олардың бізге қалай қарайтынын анықтай алады. Əрине, сыртқы келбеті де маңызды, əсіресе біздің қоғамда алғашқы əсерлер өте маңызды. Бірақ, менің ойымша, ең бастысы – өзіңді шынайы бағалайтын адамдармен қоршау. Терең қарым-қатынас жасауға жəне басқа адамдардың өміріне із қалдыруға мүмкіндік беретін ішкі сұлулық.
Ішкі сұлулықтың жай ғана болмайтынын естен шығармаған жөн. Ол еңбек пен дамуды талап етеді, бұл ешқашан аяқталмайтын процесс. Өзімізді үнемі жетілдіріп, мінезімізбен жұмыс істеп, өзіміздің үздік нұсқаларымызға айналу үшін басқа адамдар мен қоршаған ортаға қамқорлық жасауымыз керек. Біздің өмірімізде ішкі сұлулық пен сыртқы сұлулықтың өз рөлі бар. Менің ойымша, рухани бай адам болып, айналаңыздағыларға сүйіспеншілік, мейірімділік, жанашырлық пен қолдау көрсету үшін өзіңіздің ішкі сұлулығыңызбен жұмыс істеу маңызды. Сайып келгенде, ол бізге өмірде терең де мағыналы қарым-қатынас жасауға жəне басқалардың жүрегіне із қалдыруға көмектеседі. Сіздің ойыңызша, не маңыздырақ – ішкі немесе сыртқы сұлулық? Орыс классиктерінің бірі: «Адамның бойындағы барлық нəрсе – оның бет-бейнесі де, киімі де, жан-дүниесі де, ойы да əдемі болуы керек» деген екен. Бұл тіркестің өзектілігі бүгінде анық байқалады. Оның ең толық көрінісін Исламда табуға болады, онда адамға күнəлі ойлардан алыстап, жан дүниесінің жай-күйіне қамқорлық жасау ғана емес, сонымен қатар денесінің жəне киімінің тазалығы мен ұқыптылығын қадағалау бұйырылған.
Хадисте «Аллаһ көркем, сұлулықты жақсы көреді» делінген. Алайда, кейде адам бойындағы бұл екі ұмтылыс – рухани сұлулық пен сыртқы сұлулыққа – қосыла алмай, бір-бірімен біте қайнасып қала береді. Кейбіреулер жан сұлулығын – жақсы мінезді, ақ ниетті тұғырға қоя отырып, сырт келбет онша маңызды емес деп санап, киген киімін ұмытып, сыртқы əдемілігіне мəн бермеуі мүмкін. Басқалары, керісінше, сыртқы келбетіне тым құлшыныспен қарайды, денелерін ең жақсы киімдермен безендіріп, сұлулықты ғибадат нысанына айналдырады жəне сонымен бірге өздерінің жан дүниесінің жай-күйін ұмытады. Бірақ адамның сұлулығын айқындайтын бұл екі жақтың табиғаты əртүрлі жəне бір-біріне қарсы қоюға болмайтынын есте ұстаған жөн, өйткені олардың əрқайсысының өзіндік құндылығы мен мəні бар. Рухани сұлулық адамға сапалық құндылықтар берсе, ол адамның мінезін нығайтады, сабырлылық пен қарапайымдылыққа тəрбиелейді. Ол сыртқы келбеттің практикалық мəні болуы мүмкін келбеті ұқыпты, əдемі жəне таза киім киген мұсылман тек өзі туралы ғана емес, сонымен бірге бүкіл дін туралы жағымды имидж қалыптастырып, басқаларға жақсы əсер қалдыра алады. Бұл исламның біртұтас идеясын айқындайтын моральдық жəне эстетикалық жақтардың үйлесімі.
Мұның растауын хадистердің бірінде табуға болады, онда Əбу л-Ахвас əл-Джашами былай деген:
«Бір күні Пайғамбар мені ескі, жыртық киіммен көріп, материалдық жағдайымды сұрады. Мен өте бай адаммын деп жауап бердім. «Қандай байлығың бар?», «Алланың маған бергенінің бəрі түйе мен қойдан», – дедім мен Пайғамбарға. «Олай болса, саған берген жомарт нығметін көрсет», – деп маған осы жөнінде кеңес берді» (Ахмад, Тирмизи, Нисаи риуаят еткен).
Сұлулық пен ерекше адамгершіліктің тағы бір үлгісі – имам Əбу Ханифаның үлгісі. Бұл ғалымның білімі жоғары болуымен қатар сыртқы келбетіне де көп мəн берген. Ұзын сақалды, əдемі киім киген, тақия, сандал кигені белгілі. Əбу Ханифаның дауысы сүйкімді, шешендігімен ерекшеленетін, хош иісті затты жиі қолданатын, иісінен сырт келбетін танитын. Олай болса, Ислам институттары тыйым салып қана қоймайды, керісінше адамды ең жақсы киіммен безендіруге шақырады, бұл ретте ұстамдылық пен алтын орта – ысырапшылдық, тəкаппарлық пен мақтаншақтыққа жол бермеу қағидасын басшылыққа ала отырып. Бұл туралы Құранда: «Ей, Ақыл Иелері, Аллаһқа сəжде еткен жерлеріңде киімдеріңді киіңдер. Жеңдер, ішіңдер, бірақ ысырап етпеңдер. Өйткені Ол ысырап етушілерді жақсы көрмейді. «Алланың құлдарына берген əшекейлерін жəне керемет ризық-несібесін кім харам етті?» де. Айт: «Олар дүние тіршілігінде иман келтіргендер үшін жəне Қиямет күні тек соларға арналады». Түсінетін қауымға аяттарымызды осылай түсіндіреміз» (7:31) Исламда інжу-маржан сияқты көзден таса, үйде ғана өзінің жарының көзінің сəні мен сенімділігі бола отырып, өзінің бар нұры мен сəнімен көрінетін əйел сұлулығына ерекше назар аударылады. Əдемі көріну, ең жақсы киіну, күйеуіңді мейіріммен күлімдеп қарсы алу жəне оны жайдарлы көңіл күймен қуанту – Алла Тағаланың мұсылман əйелдеріне жүктеген жағымды міндеттері.
Ислам адамның сұлулығына қатты мəн береді. Алла Тағала адамды ең жақсы, ең көркем етіп жаратқан. Бұл туралы Алла Тағала Құран Кəрімде: «Адамды ең жақсы етіп жараттық». «Əт-Тин» сүресі – «Інжір ағашы», 4 аят. Алла Тағала Құран Кəрімде адамға əшекейленіп, сыртқы келбетіне мұқият болуды бұйырған. Алла Тағала қасиетті Құранда Алла Тағала дүниеде жаратқан нəрселерінен əдемі жəне рұқсат етілген барлық нəрселерге тыйым салғандарды айыптайды. Бұған дəлел Алла Тағаланың мына сөзі: Ей, Адам ұлдары! Əр намаз жəне тауап алдында ең жақсы киімдеріңді киіңдер, жеп-ішіңдер, бірақ шектен шықпаңдар, расында, Ол шектен шыққандарды жақсы көрмейді. Айт: «Аллаһ жаратқан əдемі киімдерді, таза əрі халал тағамдарды кім харам етті? Айт: «Бұл рақымдылықтар дүние тіршілігінде барлығына ортақ, бірақ олар қиямет күні мүміндерге ғана тəн». Білуші қауым үшін белгілерді осылай түсіндіреміз.» «Ағраф» сүресі, 31-32-аяттар. Бұдан Ислам адамның сыртқы келбеті мен сұлулығына ғана мəн бермейді деген қорытынды шықпайды. сыртқы келбет. Исламдағы ең басты сұлулық-адамның мінезі мен ішкі дүниесінің сұлулығы. Адамдар арасындағы қарым-қатынас пен өзара көмектің сұлулығы. Сұлулық сыртқы жəне ішкі болуы мүмкін жəне ислам өркениетінің тарихынан қаншалықты маңызды екені анық – бұл мұсылмандардың ішкі сұлулығы еді.
ІШКІ ДАНАЛЫҚ
Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Адамдардың ең тойымсызы – білімге талпынғандары. Ал ең тойғандар – соларға ұмтылмағандар». Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай деген: «Кімде-кім өзін жаңа біліммен таныстырса (өмір жолын ұстанып, білім алуға талпынса), оған Алла (Раббы) жəннатқа барар жолды жеңілдетеді.
Расында періштелер қанатын кеңге жайып, оларға разылық танытады. Аспандағы жəне жердегі барлық тіршілік иелері, тіпті теңіздегі балықтар да ғұламаның [бірнеше сатыдан жоғары білім теориясы мен тəжірибесінен өткен жəне таңдаған жолын өзгертпеген] үшін дұға етеді! Ғалымның (‘əлімнің) [жай] құлшылық етушіден (‘абид)[3] артықшылығы [толық] айдың [бұлтсыз түнде] басқа нұрлардан (жұлдыздардан) артықшылығы сияқты. Расында ғалымдар – пайғамбарлардың мұрагерлері. Соңғылары алтын-күміс қалдырмай, білімдерін өсиет етті! Ал кім олармен араласа алса (білім ал, игерсе) орасан зор байлықтың (үлкен мұраның) иесі болады!». Пайғамбарымыз Мұхаммед (Алланың оған игілігі мен сəлемі болсын) былай деген: «Ғалымның (‘əлімнің) [жай] құлшылық етушіден (‘абид) артықшылығы менің [Алланың соңғы елшісі ретінде] сендердің ең жамандарыңнан артықшылығым сияқты, яғни бұл ең жаманы мүмин, бірақ оның күнəлары көп жəне олардың алуан түрі бар. Сонда Пайғамбар сөзін былай деп жалғастырды: «Ақиқатында, адамдарға жақсылық (пайдалы адамдар) үйрететін адам [əрине, осы салада тиісті білімі, қажетті дағдылары мен тəжірибесі бар, өмірінің көп жылын бойына сіңіру үшін көп күш пен қуат жұмсайды.], Алла (Раббы) Өз мейіріміне бөлейді; періштелер, сондай-ақ жердегі жəне көктегі барлық тіршілік иелері, тіпті құмырсқа илеуіндегі құмырсқа мен [теңіздегі] кит те ол үшін дұға етеді [Раббыдан бұл адамның күнəларын кешіруін сұрайды]». Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай деген: «Сендердің ең жақсыларың – Құранды зерттеген [оны түпнұсқада оқуды үйренген, оның мəн-мағынасы мен амалдарын орындаған адам, екі өмірде де бақытты] жəне осы білімді басқаларға жеткізеді [басқаларға оны түпнұсқада оқуды үйренуге көмектеседі; Құран мəтінінің басқа да сабақ болатын, кеңес беретін ескертулерімен бөліседі]». Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Ақылға ие болған [Алланың нығметімен ақылын тиімді пайдалануды үйренген] табысқа жетеді» – деген. Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Қиямет күні ең қатты өкінетіндер – жер бетінде жаңа біліммен (ғылымдармен) танысу мүмкіндігіне ие болғандар, бірақ оны пайдаланбағандар (оған ұмтылмағандар) [ өзі үшін білімнің жаңа салаларын ашуға, эрудициясын арттыруға тырыспағандар; жаңа тілдерді меңгермегендер; Құранды түпнұсқада оқуды үйренбегендер жəне оның жан тыныштығын жəне діни тəжірибе мəселелерінде Құдай мен адамдардың алдында міндеттемені, сондай-ақ басқалармен қарым-қатынаста мейірімділік пен дұрыстықты, əділеттілікті қамтамасыз ететін ең аз діни білімге ие бола алмаған адамдар]. Сондай-ақ [[барлық жағынан пайдалы] білімге ие болған, басқаларға [үйрету жəне нұсқау беру арқылы] пайда əкелген, бірақ өздері үшін ешқандай практикалық пайда көрмегендер [Қиямет күні жақсы мүмкіндікті жіберіп алғаны үшін қатты өкінетіндер]».
Пайғамбарымыз Мұхаммед (Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай деген: «Жердегі тіршілік төрт санаттағы адамдарға жатады [олардың əрқайсысы жердегі игілік жағдайында бір нəрсеге қол жеткізеді жəне сол арқылы мəңгілік болашақтың негізін қалайды]. Алла (Раббы) байлық пен білім берген [олар еңбек еткен, сынап көрген жəне қаржылық байлық, сондай-ақ білім, хикмет жəне өмір тəжірибесі үшін илаһи нығметтерге ие болған]; осында [оларға берілген байлық пен хикметте] тақуалық танытады [олар шамалары мен мүмкіндіктеріне қарай анық күнə істерден аулақ болып, парыздарды орындайды], сондай-ақ отбасылық қарым-қатынасты нығайтады жəне Алланың алдындағы міндеттерін ұмытпайды [ мысалы, олар зекет беру арқылы өздерінің материалдық байлығының бір бөлігін басқаларға береді немесе басқаларға ақыл кеңестерімен риясыз көмек көрсетеді, біліммен бөліседі; маңызды қайырымдылық əлеуметтік пайдалы жобаларды қаржыландыру]. Олардың [Құдай мен қоғам алдындағы] орны ең жақсы [олардың жердегі жəне мəңгілік нəрселерде ең жақсы перспективалары бар].
Раббымыз білім [ғылымдардағы жəне жалпы өмір туралы іргелі білім] берген, бірақ оларға материалдық байлық бермеген [өмір сүруге жəне кішігірім жақсылықтарға жеткілікті, бірақ үлкен жəне қымбат қайырымдылық жобалары үшін, бірінші санатты құрал-жабдықтар, оларда ақша жоқ].
Сонымен бірге, олар ниетінде шыншыл [бұл жай ғана қиял немесе жеңіл қалау емес, олардың күнделікті өзін-өзі ұстауы, тынымсыз еңбегі, табандылығы мен шыдамдылығы арқылы жүзеге асады]: «Байлығым болса, байлығым бар еді. анау-мынау [бірінші санаттағы біреуді білдіреді] сияқты жақсылық істер еді». Олардың ниеттері Алланың алдында есептеліп, сауабында [өмір сүрген өмірі мен ондағы істеген істері үшін] олар бірдей [бірінші санатпен, істегендей саналады. олар шындап не істегісі келді]. Алла
(Алла, Раббы) мал-мүлік берген, бірақ білім бермеген жəне олар мал-мүлкін [ойын-сауыққа, күнəға] ысырап ететіндер; бұл [оларға берілген байлық] олар тақуалықты көрсетпейді [күнəлар мен төмен, азғын істер, сондай-ақ жаман əдеттер олар үшін үйреншікті нəрсеге айналады], олар отбасылық қарым-қатынасты нығайтпайды [байлық олардың арасына биік дуал қояды. олар жəне олардың туыстары сенімсіздік танытып, немқұрайлылық танытады] жəне Құдай алдындағы міндеттерін еске алмайды. Олар [жердегі жəне мəңгілік перспективада] одан да нашар жағдайда болады.
Біліммен не істеу керектігін, білімнен не жасау керектігін түсіну үшін жоспар қажет. Жаңа білім алу ниетімен жаңа дағдыларды қалыптастыру үшін де жоспар қажет.
ІШКІ БАЙЛЫҚ
Ішкі байлық – адамның рухани дүниесі, оның ақыл-ойы, сезімдік əлемі, адамгершілік қасиеттері. Өйткені адамның кемелденгені оның байлығы! Ол – қабілет, өз дүниеңді өзгеге беру, өз көзқарасыңды ашу, өзгеге кеңістігіңді кеңейту – бұл жан байлығы. Жан байлығы əртүрлі болуы мүмкін, біреулер кітап жазады, біреулер сурет салады, біреулер жаңалық ашады, біреулер таңдаған кеңістігінде бірдеңе жасайды. Бірақ ең жоғары руханилық – жоғары адамгершілік жəне бізді қоршаған əлемге шынайы, қарапайым, ризашылықпен, құрметпен қарау. Ішкі байлық, бір жағынан, рухани тепе-теңдік, немқұрайлылықтың болмауы жəне санадан тыс нəзік, өте нəзік деңгейлердегі тəртіп. Екінші жағынан, бұл сіздің бауырыңыз. Барлық мүшелер сау болса, бұл байлық. Адамның ішкі байлығы – оның рухани болмысының эмоционалдық азықтандыру құралы ретінде қоршаған дүниені танудың көпжылдық тəжірибесімен сусындаған шығармашылық рухы. Ғылымды, Өнерді, Əдебиетті, Музыканы, кескіндемені мүлде бағаламайтындардың көбі өте дəулетті, дəулетті болса да өмір бойы моральдық шал болып қала береді. Ондай адамдармен араласу қызық емес, ондай адамдармен ой бөлісе алмайсың, өйткені олар эмоционалды күйзелістерге ұшырамайды, жануарлық немесе материалдық принцип олар дүниеге келген күннен бастап отырады… Жəне, əрине, Қоғамда рухани бай адамдар неғұрлым көп болса, өмір соғұрлым ашық əрі қызықты бола түседі… Ақша мұрат емес, мұрат ІШКІ ПАТШАЛЫҚ. Ақша сол күйге жету құралы.
Сіз ақша табуды, оны қалай дұрыс жұмсауды білесіз бе? Қолда бар қаражатты жұмсау процесі оңайырақ ештеңе жоқ. Дегенмен, бəрі бірінші көзқараста көрінетіндей қарапайым емес. Ақша табу процесінің де, тапқаныңызды жұмсау процесінің де өзіндік нюанстары бар.
Ақшадағы рақымдылықты арттыру.
Ақшадағы рақым дегеніміз не? Бұл қаражат босқа жұмсалмай, шын мəнінде қажет жəне пайдалы нəрсеге жұмсалуы үшін оларды мүмкіндігінше тиімді пайдалану мүмкіндігі. Пайдалы, оның ішінде мəңгілік өмір үшін, өйткені дүние тіршілігі өткінші. Ақша рұқсат етілген жолмен табылса ғана берекелі болады. Арам жолмен табылған жəне рақымы жоқ ақша қаншалықты орасан зор болса да, босқа кетеді. Сондықтан əрқайсымыз рұқсат етілген кірісті алу үшін бар күшімізді салуға міндеттіміз. Раббымыз Құранда былай дейді: «Таза нəрселерді (халалдан) жеңдер жəне (парыз жəне қалаулы амалдарды орындау арқылы) жақсылық істеңдер» (Мүминун «Тəфсир əл-Жалалəйни» сүресінің 51-аяты). Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Рұқсат етілген табыс іздеу – парыздан кейін (иманнан, парыз намаздан) кейін парыз», – деген (əт-Табарани).
Қаражаттарды жұмсаудағы сақтық. Бізге материалдық игіліктерді алумен қатар оларды дұрыс жұмсау міндеті жүктеледі.
Раббымыздың берген нығметтеріне шүкірлік етіп, ысырапшылдықтан аулақ болуымыз керек. Бірақ, сонымен бірге, үнемшілдікке ұмтылуда сараңдыққа ұрынатын басқа шектен аулақ болу керек. Бұл туралы Алла Тағала «Исра» сүресінің 29-аятында ескертеді, оның мағынасы: «Қолыңды мойынға темір шынжырмен байлап қойғандай сараң болмаңдар, жақсылыққа жұмсамаңдар, сіз оны соза алмайсыз. Бірақ ақшаны бақылаусыз жұмсап, тым жомарт болмаңыз. Сонда не сараңдық кінəлі боласың, не ақшасыз қаласың, өкінесің». Сондай-ақ Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Жеңдер, ішіңдер, киініңдер жəне садақа беріңдер, ысырапшылдық пен тəкаппарлықтан аулақ болыңдар» (Имам əл-Бұхари келтірген). Садақа – жүректерді жақындататын, адамдарды біріктіретін, достықты нығайта түсетін ғажайып іс. Сондай-ақ ол біздің мал-мүлкіміздегі рақымды арттырады. Садақа бізді де, жақындарымызды да емдейді. Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Мал-мүліктеріңді зекетпен қорғаңдар, (жан, тəн емес) ауруларыңды зекетпен емдеңдер, қиыншылықтарды намазбен қайтарыңдар» (Əбу Дəуіт жəне Табарани риуаят еткен).
Мүлкімізді мұқтаждармен бөлісу арқылы біз Жаратушы Иеміздің өзі берген үлесімізді еш кемітпейміз. Оның үстіне Алла Тағала зекет берушінің үлесін көбейтуді уəде етеді (мағынасы): «Кімде-кім Алла Тағалаға жақсы қарыз берсе (мүлкін дін мұқтажына шын ықыласпен жұмсаса жəне мұқтаждарға пайызсыз қарыз берсе), Ол оны көбейтеді. (жұмсалған мүлік) бірнеше рет. Алла Тағала (ризықты) азайтады жəне (қалағанына) көбейтеді. Оған қайтарыласыңдар» («Бақара» сүресі, 245-аят). Тағы бір аятта: «Сүйген нəрселеріңнен (Алла жолында) жұмсамайынша, тақуалыққа (жəне Алланың разылығына) жете алмайсыңдар, əрі қанша жұмсасаңдар да, Алла мұны біледі (жəне сендерге сауап береді» (Əли Имран сүресі, 92-аят). Дүниелік нығметтерді іздеуде құлшыныс таныта отырып, оны бізге берген Жаратушыға сенім артуды ұмытпауымыз керек. Бұл туралы Раббымыздың өзі Құран Кəрімде еске салады (мағынасы): «(Аллаһ оған шығу жолын береді) жəне оған өзі ойламаған жерден мұра береді. Аллаға тəуекел еткендерге Ол жеткілікті. Расында, Алла барлық нəрсені (қалағанын) толық етеді. Аллаһ əр нəрсеге (əрбір жаратылысқа) өлшем жасады (əр нəрсені жаратылмастан бұрын да алдын ала белгілеген)». Кімде-кім Алла Тағалаға тəуекел етсе, оның мұрасыз қалмайтыны Пайғамбарымыз Мұхаммедтің хадисінде де айтылады: «Егер Аллаға лайықты түрде тəуекел еткен болсаңдар, Ол сендерге Өзі сияқты мұраны берер еді, аш ұшып, тойып қайтқан құстарға берген сияқты» (Имамдар Ахмад, ат-Тирмизи жəне ан-Нисаи риуаят еткен) Бұл жерде біз Құдайға сенім арту шындықтан оқшаулануға жəне бос жүруге əкелмеуі керек екенін көреміз. Алла Тағалаға деген сенімнің еңбекпен, белгілі бір əрекеттермен байланысы болуы керек. Өйткені, құс ұясын тастап, қорек іздеуі керек,
Алла оған азық береді, тоқ болып оралады.
Ал біз де еңбек етіп, ыждағаттылық танытып, сонымен бірге Алла Тағалаға шын жүректен сенуіміз керек. Хадисте бір күні Пайғамбарымыздан (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Уа, Алланың Елшісі, түйені байлап, Аллаға тəуекел етем бе, əлде шешіп, сенім артайын ба?» деп сұрағаны айтылады. Пайғамбарымыз ﷺ: «Байла жəне сенім арт!» – деп жауап берді. (Тирмизи жеткізген).
ІШКІ ПАТШАЛЫҚ
Ішкі Патшалыққа (алтыншы аспан) көтерілген Рухтың үш қасиеті болады:
1) Толық өзін-өзі қамтамасыз ету жағдайы, ешкімге күні қарамайды
2) Өзіне-өзі толық жеткілікті, ешкімнің көмек, жəрдеміне мұқтаж емес
3) Абсолютті Тəуелсіз, ешкімге тəуелді емес, алайда бұл толық Мұқтажсыздықты білдірмейді, адам 100-1=99 бірі кем, ол тек Аллаһ Субханаху уа Тааля
Сонда намазды не үшін оқимыз, егер де мінсіз Рух болсақ деген сұрақ туындайды?
Іблістің қателігін қайталамас үшін. Себебі оның кеудесінде тəкаппарлық, жүрегінде қатыгездік бар еді. Бұндай жағдайда Аллаға ұқсау мүмкін емес. Ал адамның жаратылу себебі – түбінде Аллаға ұқсау, ұқсағың келмесе де ұқсау.
