Нарша Булгакбаев
Ислам модернизациясы. 1 Бөлім
25) Дүниелік мəселелер діни құндылықтардың ұмытылуына əкеліп соғады, ал Алла Тағаланың кітабына сəйкес əрекет ету ұятсыз əрекет болып саналады.
Алла Тағала өз мейірімімен осы дүниеде қажет нығметтердің барлығын дұрыс əрі орынды пайдалануымыз үшін берді. Мысалы, азық-түлік, көлік ретіндегі жылқылар мен денсаулығымыз – Алла Тағаланың бізге берген үлкен нығметтерінің қатарына жатады. Бұл игіліктердің барлығын əр адам өзінің білімі мен ақыл-ойына қарай əртүрлі пайдаланады. Бірақ əрбір мүмін нығметтерге бұл дүниеде рахаттану үшін емес, олар арқылы ақырет үшін амалдарын көбейту, тозақ отынан құтылып, мəңгілік жəннатқа ие болу үшін берілетінін түсінуі керек. Алла Тағала Құранда: (мағынасы): «Кімде-кім жақсылық жасаған болса, оның ең кішкентай бөлігін өлшеп, сауабын көреді. Кімде-кім зұлымдық жасаған болса, соны көреді де, оның жазасын алады». («Сафват əт-тафасир», «Зəлзəлə» сүресі, 7, 8-аяттар). Əбу Һурайра (Алла оған разы болсын) Алла елшісінің (ﷺ) былай дегенін жеткізген: «Дүние тіршілігі мүмін үшін түрме, кəпір үшін жəннат». (Имам Ахмад, 8272; Муслим, 2956; Ибн Мажа, 4113; Тирмизи, 2324). Имам əн-Нəуəуи (Алла оны рахым етсін) бұл хадиске түсініктеме бере отырып: «Яғни, мүміннің нəпсісіне берілу арқылы күнəлар мен шектен шығудан тыйылып, оған белгілі бір ауырлық бар уəжіп əмірлерді орындау жүктеледі. Алайда ол өлгеннен кейін Алланың оған дайындаған тыныштығын, сауабын жəне рақымдылығын табады». Мүмин – Алланың разылығы үшін талпынған, жəннатқа ұмтылған адам. Əрқайсымыз: «Мен сонда кіммін?» деген сұрақты қоюымыз керек. Мүмін дүние игілігін пайдаланса, шайтан оны тура жолдан тайдырып, адастыру үшін түрлі айла-амалмен азғыруға тырысады, оның көзіне дүние тіршілігін жəне оның пайдасын безендіреді. Осылайша, шайтан дүниеліктердің мақсатын бұзады, ал расында Дүние тек ең жоғарғы ақиқат мақсатынв жету құралы – Ахират. Кімде-кім ақырет үшін талпынса, ол дүниені де, оны да алады, ал кім бұл дүние үшін талпынса, ақыреттен аз ғана үлес алмайды. Біз тұратын жер мақсаттың өзін білдірмейді, яғни Дүние мұрат (биік мақсат) емес, ол шынайы мақсатқа жету құралы болып қана табылады. Бұл жер уақытша, тек Қияметке дейін болады. Бұл жер бізге Алла Тағаланың құлдары ауыртпалықтар мен қиыншылықтарды жеңіп, Оның разылығын табу үшін сапар шегетін дүние, шыңдалу мен құлдырау мекені ретінде белгілі. Яғни сіздің жаныңыз шыңдалады, дүние құлдырайды. Дүние – Аллаһтың сүйіктілерінің дұшпаны, өйткені ол Аллаһтың құлдарын бұзып, оларды Одан алшақтатады – кейбіреулері азырақ, кейбіреулері көңіл күйлеріне қарай көбірек. Əділдердің бірі: «Əлемге деген сүйіспеншілік – барлық қиыншылықтардың негізі», – деген. Сондықтан қателіктерімізді түзеп, бəле-жаладан сақтану үшін жүрегімізді дүниелік нəрселерге деген сүйіспеншіліктен тазартуымыз керек. Бірақ, қалай болғанда да, бұған күмəнмен жəне шектен тыс фанатизммен қараудың қажеті жоқ, осылайша өзімізді қажет ететін арамнан айырамыз. Керісінше, адам өзіне жəне отбасына қажет азық-түлікті іздеуге жəне ілім табуға, жұмыс істеп еңбек етуге, сонымен қатар отбасын баспанамен, киіммен, тамақпен жəне өмірге қажетті барлық нəрселермен қамтамасыз етуге міндетті. Дін бізге қажетсіз игіліктердің шектен шығуынан сақтандырады, бірақ адам өзінің ашкөздігінен өзінің шынайы мақсатын ұмытып, артынан қуа бастайды. Осының барлығын растау үшін Пайғамбарымыздың сөзін келтірейік: Алланың атымен ант етемін, мен сендер үшін кедейліктен емес, бұл дүниенің барлық нығметтерін өздеріңнен бұрын өткендерге берілгендей алуларыңнан қорықпаймын жəне сендер бір-бірлеріңмен жарыса бастайсыңдар, өйткені Сендерден бұрынғылар жарысқан сияқты, бұл оларды қалай жойды, сендерді де құртады». (Имам Ахмад, 1234; Бұхари, 3185; Муслим, 2961; Ибн Мажа, 3997; Тирмизи, 2462). Дүние сөзі «жақын», «төмен» деген мағынаны білдіреді. Əд-дунья сөзі Құран Кəрімде 115 жерде кездеседі жəне бұл дүниедегі орын мен уақытты білдіреді. Алла Тағала Құранда: «Бірақ олардың арасында: «Раббымыз!» – деп айтатындары бар. Бізге дүниеде [əд-дүниеде] жақсылық пен ақыретте [əл-ахират] жақсылық бер жəне бізді тозақ азабынан сақтай гөр» (2:201). Құранда жəне исламдық діни дəстүрде дүние термині рухани əлемге қарсы физикалық, сезімдік «əлемге» қатысты қолданылады. Толық аты – дар ад-дунья (“Жақын дүние”, “Жер əлемі”) жəне хайат ад-дунья (“Жақын өмір”, “Жердегі өмір”).
26) Менің үмметімнің өкілдері Қиямет таянғанша семіре береді.
Семіздік – организмде майдың көп мөлшерде жиналуының нəтижесінде пайда болатын жəне емдеуді қажет ететін ауру. Кейде семіздік генетикалық ауытқуларға байланысты болуы мүмкін, бірақ, əдетте, дұрыс тамақтанбау жəне отырықшы өмір салтына байланысты семіздік пайда болады. Алайда семіздік өз алдына күнə емес. Тамағы мен сусыны халал болған соң, шамадан тыс тұтыну да күнə емес. Алайда көп жеу сүннетке қайшы келеді. Сүннет бойынша үстелден аздап аштық сезімімен тұру керек. Артық тамақтануға келсек, мəкрүһ деп айта аламыз. Ысырапқа тыйым салу сəл басқа мəселе. Жаман адам ысырап қылса, күнə жасайды деген сөз. Яғни, ысырап адамның дене бітіміне байланысты емес. Жарайды, бірақ адам көп жесе, бұл ысырап емес пе? Мүлдем дұрыс – бұл ысырап. Сонымен қатар, адам сол арқылы өзіне азап əкеледі. Өйткені, тағамды ұстану денсаулықтың қайнар көзі екені белгілі. Ал артық тамақтану барлық аурулар мен бұзылулардың себебі болып табылады. Семіздік кейде ауру немесе денедегі гормоналды теңгерімсіздік салдарынан пайда болады. Мұндай жағдайларда емдеу үшін мамандарға хабарласу қажет. Кейде артық тамақтану жəне шариғат бойынша тамақтану əдебін сақтамау салдарынан семіздік пайда болады. Бұл жағдайда сіз тамақ ішер алдында: «Алланың атымен», ал тамақ ішкеннен кейін Аллаға мақтаулар болсын, азырақ жеу керек екенін есте сақтау керек. Миқдам ибн Мəди Қарибтен Алла елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегенін естігені жеткізіледі: «Адам баласы қарыннан да жаман ыдысты толтырмады. Арқасын түзеуге кез келген адамға аздаған тамақ жеткілікті. Егер бұл əлі де қажет болса, онда бұл жағдайда асқазанның үштен бірі тамақ үшін, үштен бірі ішу үшін жəне үштен бірі тыныс алу үшін болсын. Əл-Əлбани «Сахих ат-Тирмизиде» хадистің сахих екенін айтқан. Алла Тағала былай деді: Жеңдер, ішіңдер, бірақ шектен шықпаңдар, өйткені Ол шектен шыққандарды жақсы көрмейді. Құран жəне Сүннетте семіздік пен артық салмақтың арнайы емі жоқ, дегенмен Құран шын мəнінде шипа, Алла Тағала айтқандай: Біз Құранда мүміндер үшін шипа жəне мейірім болатын нəрселерді түсіреміз, ал залымдар үшін зияннан басқа ешнəрсе арттырмайды. О, адамдар! Раббыларыңнан сендерге үгіт, көкіректеріңдегілерге шипа, иман келтіргендер үшін тура жол жəне рақымдылық келді. Ибн əл-Қайим, Аллаһ оны рахым етсін, былай деген: «Құран барлық ауруларға: психикалық жəне физикалық ауруларға, дүниелік ауруларға жəне (адамдар арасындағы) діни рəсімдерге байланысты ауруларға толықтай ем. Бірақ (бұл сауықтыруды) бəрі бірдей ала алмайды. Егер ауру адам онымен ең жақсы жолмен емделе бастаса, Алланың сөздерінің мұғжизалық күшіне толық сеніп, оны толық қабылдап, оған сенімді түрде сеніп, барлық шарттарды орындай отырып, ауырған жерін емдей бастаса, оның ауру міндетті түрде жеңіледі. Сондай-ақ науқас адам му‘аувизатты, яғни Құранның соңғы екі сүресін оқып, алақанына үрлеп, онымен сүртілуі керек. Бұның да пайдасы бар, Алла қаласа. Айша анамыздан (Алла оған разы болсын) жеткен хадисте: «Егер Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) бір нəрсеге шағымданса, Құранның соңғы екі сүресін қолына оқып, үрлесін, сосын бүкіл денесін қолдарымен сүртсін. Ол қайтыс болған ауруына шағымдана бастағанда: «Айша, мен оның үстінен осы сүрелерді оқи бастадым, оның қолдарына түкіріп, онымен сүрттім. Мұсылмандық нұсқада былай делінген: Алла Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сəлемі болсын) отбасы мүшелерінің бірі ауырып қалса, оған түкіріп, Құранның соңғы екі сүресін оқиды. Ол қайтыс болған аурумен ауырған кезде, мен оны оқып, оны өз қолдарымен сүрттім, өйткені оның қолында менің қолымнан гөрі рақымдылық көбірек болды. Яхья ибн Аюб риуаят еткен нұсқада: …муаууизат (яғни соңғы екі сүре) делінген. Сондай-ақ Айша анамыздан (р.а.) риуаят етілген хадисте Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) əр түнде ұйықтар алдында екі қолын біріктіріп, үрлеп, Ықылас, Фалəқ жəне Нəс сүрелерін оқитын, сосын қолымен барлық денесін сүртетін. Дененің басынан, бетінен, алдынан бастап алатын жерлерін. Ол мұны үш рет жасайтын. Мұсылмандар сондай-ақ осы немесе кейінгі өмірде жақсылық үшін кез келген дұғамен Аллаһ Тағалаға жүгіне алады, одан ол жек көретін нəрсені алып тастауын сұрай алады, сондықтан Алладан өзіңізге, денсаулық пен сұлулыққа толық шипа сұраңыз. Əрі Аллаһ қай ауруға ненің шипа екенін бізден, тіпті дəрігерлерден жақсырақ біледі. Сондықтан ем ауруды таппайынша адам емделе алмайды. Қуанышты хабар, Алла ауруды да жаратты, оның емін де жаратты. Ем ауруды тапқан кезде ғана адам жазылады. Яғни сізден амал – əрекет пен дұға. Ағылшын мақалы былай дейді: «Кейбір адамдар орманды аралап жүріп, əлі де отын таппайды». Сахих əл-Бұхари былай дейді: «Алла Тағала əрбір дертке шипа жаратқан. Мұндай білімді алған адам одан пайда табуы керек, ал оны елемеген адам одан пайда таппайды». Бұл туралы Ибн Сина былай деп жазды: «Дəрілік білімін екі жолға бөлуге болады: Тамақ ішсең, аз-аздан же. Тамақтанғаннан кейін төрт-бес сағат бойы ештеңе жеуге болмайды. Емдеу ас қорытуда жатыр. Яғни, асқазаныңыздың осы мөлшердегі тағамды қорытуы оңай болатындай көп жеңіз. Ағзаға ең ауыр нəрсе – артық тамақтану». Алладан кешірім мен денсаулық тіле. Сенімге ие болғаннан кейін, денсаулыққа ие болудан артық ештеңе жоқ». (Ат-Тирмизи) Көптеген адамдар жоғалтатын екі игілік бар: денсаулық жəне жақсылық жасаудан бос уақыт». (Əл-Бухари) Абдулла ибн Масғуд Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) былай дегенін жеткізген: «Адамнан қиямет күні бес нəрседен сұралады: өмірі, оны қалай өткізгені, жастық шағы, қалай жетілгендігі, байлығы, оны қайдан алғаны, қалай жұмсағаны жəне оның алған білімі жəне ол білімімен не істеді?». Рамазан – рухани тазарумен қатар физикалық тазару уақыты. Хадисте былай делінген: «Рамазан айында денеңізді аурудан сауықтыратындай ораза ұстаңыз». Құранда былай делінген: «Олар сенен өздеріне рұқсат етілген нəрселерді сұрайды. Айт: «Сіздерге пайда рұқсат етілді». Ал «Кəф» сүресінде: «Жерді жайып, оның үстіне қозғалмайтын таулар орнаттық жəне онда əр түрлі керемет жұп өсімдіктер өсірдік», («Кəф» сүресі, 7-аят). Құранда тағы былай делінген: «Жеңдер, ішіңдер, бірақ шектен шықпаңдар, өйткені Алла шектен шыққандарды жақсы көрмейді», («Əл-Араф» сүресі, 31-аят). Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) хадисінде «Асқазан – аурулардың үйі, ал ішімдік ішу – барлық дəрілердің басы» деп атап көрсеткен. Хадисте былай делінген: «Тағамдарыңды таң атқанда жеңдер, өйткені таң атқанда жегеннің берекесі бар». «Ақиқатында, тақуалар Эдем бақтарында жəне бұлақтарда болады», («Əл-Хижр» сүресі, 45-аят). «Кəпірлер көктер мен жердің бір екендігін жəне оларды ажыратып, барлық тіршілік иелерін судан жаратқанымызды көрмей ме? («Əнбия» сүресі, 30-аят). Біз сендерді əлбетте болмашы қорқынышпен, аштықпен, мал-мүліктен, адамдардан жəне жемістерден айырумен сынаймыз. Сабыр етушілерді қуанта гөр, егер оларға бір қиыншылық келсе: «Расында, біз Аллаға тəнбіз жəне əлбетте, біз Оған қайтамыз» дейді, («Бақара» сүресі, 155-аят). Ақырында, біз басқалардың дұғасы мен қолдауының күшін ұмыта алмаймыз. Құранда былай делінген: «…Ауру болсам, Ол (Алла) маған шипа береді», («Шуара» (Ақындар) 80-аят. Əбу Һурайрадан жеткен хадисте: «Алла Тағала дертке шипа бермейінше, ауру тудырмайды». Көбінесе дене салмағының артуы тамақты артық тұтынудан, сондай-ақ дененің бір немесе бірнеше мүшелерінің əлсіздігінен болады. Хадисте былай делінген: «Əрбір аурудың бастауы – суық тию. Сондықтан қалаған кезде жеп, қалаған кезде тамақтан тыйыл».
27) Аз табыс, төмен жалақы мен тұрмыс жағдайының нашарлығы туралы шағымдар жиі кездеседі
Шағым айту əдеті зиянды. Үнемі қанағаттанбаушылықты білдіру теріс ойлаудың көзіне айналады. Үнемі шағымданатын кез келген адам өзін жақсы ойлардан айырады. Мұндай көзқарас барлық қиыншылықтардың негізі болып табылады. Бұл өмірде де өзіміз сияқты басқалары да кемелсіз жаратылған. Бізді үнемі ауыртпалықтар мен қиыншылықтар қоршап, бір-бірімізге шағымданатынымыз сөзсіз. Біз басқаларға болмашы ренішке орын бермеуіміз керек. Біздің санамызда кем дегенде бір рет пайда болған мұндай ойлар біздің санамызға қонады, содан кейін біз оларға бірте-бірте құмар боламыз. Соның салдарынан олардың тамыры тереңдеп кеткені сонша, олардан құтылу мүмкін болмай қалады. Құран Кəрімде: «Сендерге ұнамсыз болған кез келген бақытсыздық – Аллаға мойынсұнбаудың салдары. Аллаһ сені кешірген күнəларыңыз үшін немесе дүниеде жазалаған күнəларыңыз үшін ақыретте жазалаудан жоғары. Демек, Ол əділетсіздіктен пəк əрі мейірімі зор (42:30). Мұсылман мықты денеге, жақсы мінезге, дұрыс ойға жетуге ұмтылуы керек. Мінез – адам жанының басты өлшем құндылығы. Мінез жақсы болған кезде, мейірімді болу жəне адамдарға жақсы қарау өте оңай болады. Алайда, қиындықтар туындаған кезде, реніш, көңілсіздік, ашулану жəне шағымдануға деген ұмтылыс пайда болады. Мінезі күшті, иманы күшті адам бұл сынақтарға төтеп бере алады. Мұсылманның күшті тұлғасының қалыптасуында ой қуатының маңызы зор. Бірінші күш – физикалық. Екіншісі – жақсы мінез-құлыққа негіз болатын рухани тəртіп. Үшінші күш – ойдың күші. Яғни дене, рухани, ойдың күші. Кейде біз өз ойларымыздың маңыздылығын, тіпті олардың күші туралы ұмытып кетеміз. Ислам діні тек дін емес, сонымен бірге өмір сүру салты мен дұрыс ойлау, моральдық ережелер жүйесі болғандықтан, мұсылман үшін парызын өтеумен қатар ойының адалдығы мен əділдігін ұмытпауы өте маңызды. Бəрі Алла Тағаланың қолында. Алайда, иманымыз сынақ пен қиыншылық кезінде шайқалуы мүмкін. Дəл осындай уақытта мүміндердің деңгейі мен дəрежесінің Алла Тағаланың алдында жоғарылайтынын жəне мұндай қиындықтар Алланың мүмінге деген сүйіспеншілігінің белгісі болуы мүмкін екенін еске түсіруіміз керек. Бұл сенімімізді нығайтуға жəне сақтауға көмектеседі.
28) Арабтардың жерлері шөлден жасыл баққа айналып, өзендері жанданады
Арабия шөлдерін жемісті баққа айналдыру. Арабияның тақыр шөлін құнарлы оазистерге айналдыру. «Араб жері қайтадан өзендер ағатын жайылымға айналмайынша, қиямет сағаты болмайды» (Муслим). Бұл құбылыс «Ресей» телеарнасында таңғы телебағдарламада көрсетілген елі. Онда Сахара шөлін шөп басып бара жатқаны айтылады. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) араб жерінде бақшалар қайтадан құлпырып кетпейінше, қиямет күні келмейтінін айтқан. Яғни, қиямет күнінің кішігірім белгілерінің бірі – Арабстанның бау-бақша мен дариялар еліне айналуы болмақ.
29) Бала анасына бағынбаушылық танытып, əйеліне бағынады, ал достары əкесінен гөрі жақынырақ болады.
Алла Тағала Құран Кəрімде айтқандай, ер адамға əйел жарату – Алла Тағаланың белгілерінің бірі, өйткені ер адам əйелінен тыныштық, махаббат, мейірім табады. Исламға қатысты ең өзекті, қызығушылық тудыратын жəне қызу талқыланатын тақырыптардың бірі – Исламдағы əйел:
Исламда əйел күйеуіне қандай міндеттер атқаруы керек, күйеуінің міндеттері қандай, отбасының дəстүрлері қандай? Жəне Исламдағы неке, мұсылмандық неке қандай болуы керек? Отбасы Аллаһ Тағаланың дінімен үйлесімді өмір сүруі үшін шариғат талаптарына сəйкес келуі керек. Мұсылмандар арасындағы некенің ерекше белгілерінің бастауы ислам тарихы мен мұсылман мəдениетінен терең жатыр: неке институты мен мұсылмандардың интимдік өміріне қатысты талаптар бірден қалыптаспаған, бірақ Аллаһ Тағаланың мұсылмандарға парыз етіп, өсиет еткеніне қатаң сəйкес келеді. Отбасы не үшін қажет? Ислам мұсылман отбасы институты үшін үш маңызды функцияны белгілейді: ер адам да, əйел де некеде қауіпсіздік пен тыныштық табады, ал некеге тұрмаған кəмелетке толған адам исламда ұясыз құсқа теңеледі, өйткені некесіз адам зиянды əсерден ешбір жағдайда қорғалмайды, некедегі ерлі-зайыптылардың екеуі де адамның негізгі қажеттіліктері болып табылатын нəпсі қалауларын қанағаттандырады, ал некенің көмегімен адам өмірінің интимдік саласы иман талаптары шеңберінде, сондай-ақ оларға зиянсыз өтеді. Адамның физикалық денсаулығы мен адамгершілік қасиеті артады жəне ең тəттісі өмірге сəби келеді. Неке – мұсылмандардың жаңа ұрпақтарының дүниеге келуінің қайнар көзі, олар үшін берік мұсылман отбасы жағдайында дұрыс, имандылық жəне діни тəрбие қамтамасыз етіледі. Мұсылмандық некедегі ерлі-зайыптылардың екеуінің де бір-біріне қатысты белгілі құқықтары мен міндеттері бар, олар отбасылық татулық пен осы жəне Мəңгілік əлемде бақыт табу үшін оларды сақтауы керек. Исламдағы əйелдің күйеуі алдындағы міндеттері. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Əйел бес уақыт намазын оқып, Рамазан айында ораза ұстаса, пəктігін сақтап, күйеуіне бағынса, оған: «Жəннатқа қалаған есігінен кір!» – деп айтылады. (Ибн Хиббан). Исламдағы əйелдің басты парызы – күйеуінің разылығын алуға тырысу. Əйелі күйеуіне мойынсұнып өмір сүретіндей етіп тəрбиелеу – ерлі-зайыптылардың құқығы. Қыз тұрмысқа шыққан сəттен бастап күйеуі оның отбасына айналады, өзі жəне балалары, отбасында болып жатқан барлық нəрсе олардың үйінің босағасынан шықпауы керек, сондықтан мұсылман əйелінің ата-анасына шағымы қабылданбайды. Күйеуінің оған қатысты əрекеттері шариғат белгілеген ережелерден шықпаса. Хадистердің бірінде Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Екі адамның намазы төбелерінен əрең көтеріледі – бұл қашқан құл жəне мойынсұнбаған əйел» деген сөзі келтірілген (Хаким, Табарани). Исламдағы əйел – күйеуіне адал. Мұсылман əйелінің ең маңызды қасиеттерінің бірі – адалдығы. Бұл əйелдің күйеуі мен Аллаһ Тағаланың разылығы үшін бойында тəрбиелеуі тиіс басты қасиеті. Пайғамбарымыз Мұхаммедке мұсылман үшін ең жақсы əйел болу үшін Исламдағы солих əйел қандай болуы керек деген сұрақ қойылды. Жəне ол былай деп жауап берді: оған қараған күйеуінің көзін қуантады; оған бір нəрсені бұйырған кезде оның еркіне бағынады; қарсы ештеңе айтпайды, дауласпайды, тіпті күйеуі оның мүлкін қалай жұмсайтынын немесе ондағы бір нəрсені ұнатпаса да. Шариғат талаптарын негізге ала отырып, Исламдағы əйелдің қандай болуы керектігі туралы негізгі ережелерді анықтай аламыз.
Мұсылман əйелдің міндеті – егер бұл нифас (босанғаннан кейінгі қан кету) немесе хайд (етеккір) сияқты шариғатта айтылған жағдайлардың бірі болмаса, күйеуінің қажеттіліктерін кез келген уақытта қанағаттандыруға дайын болуы жəне оның бас тартуға құқығы жоқ. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) əйелі күйеуінің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін «пештің басында болса да» оған келуі керек деген. Ал басқа бір хадисінде Мұхаммед Пайғамбар күйеуі əйелін төсекке шақырғанда бас тартқан əйелді «періштелер таңға дейін лағынет айтады» дейді. Егер əйел күйеуінен бас тартса, онда бұл үшін жақсы себептер болуы керек: ауру, етеккір, босанғаннан кейінгі қан кету. Егер əйел нəпіл ораза ұстауға шешім қабылдаса, ол үшін күйеуінің рұқсатын алуы керек, өйткені оның əйелі ораза ұстаған кезде оның жақындық қажеттіліктерін қанағаттандыру құқығына қол сұғуы мүмкін. Бұл туралы Бұхари жинағында жеткен Пайғамбарымыздың хадисінде де айтылады: «Əйел күйеуінің рұқсатынсыз оның қасында қосымша ораза ұстай алмайды». Əйел күйеуінің рұқсатынсыз үйден шықпауы керек. Бұл туралы Мұхаммед пайғамбардың хадисінде, сондай-ақ мұсылман əйелдің күйеуі тыйым салған əйелдермен сөйлесе алмайтындығы айтылған. Бірақ күйеуі де əйеліне себепсіз тыйым салмауы керек. Атап айтқанда, егер əйел туыстарына бару, мешітке немесе қауіп-қатер мен харам жоқ басқа жерге бару үшін үйден шықпақ болса, онда ол мұны істей алады. Егер əйел үйден қайырлылық жасау, зекет беру немесе басқа да осыған ұқсас істер үшін кететін болса, онда ол үйден шыға алады. Мұсылманның əйелі бағынбаған жағдайларды Ислам айыптайды. Исламдағы əйел күйеуінің бере алатынынан артық сұрамауы керек, бұған шүкіршілік етуі керек жəне күйеуіне өз наразылығын ашық айтпауы керек, басқа күйеулерге үлгі болмау керек, өйткені ол осылайша күйеуін Ислам заңдарына қайшы келетін арам жолмен ақша табуға итермелейді: рұқсат етілген жолмен адал жолмен тапқан ақша ғана Алланың разылығын тудырады. Исламда əйел күйеуінің кемшіліктеріне шыдап, сөзінде немесе іс-əрекетінде оның маңыздылығын төмендетпеуі керек. Мұсылман əйел күйеуіне жамандық жасаған болса, одан кешірім сұрауы керек. Əйел жанжалдан кейін бірінші болып күйеуіне жақындау арқылы өзі сауап табады. Əйелдің міндеттеріне үй шаруасы кіреді: кір жуу, жинау, тамақ əзірлеу, егер күйеуі əйелі үшін қосымша шығындарды өз мойнына алса. Үй толығымен күйеуінде қалады. Шариғат күйеуі көргісі келмейтін қонақтарды, əсіресе еркектерді үйге кіргізбеуді бұйырады. Исламдағы солих əйел күйеуінің алдында сəнін киіп, өзін жəне денсаулығын күтуі керек; Құдайдан қорқатын əйел үйден тыс жерде сəн-салтанат жасамауы керек, күйеуінің үйінен тыс жерде иіс сеуіп кетпеуі керек. Əйел бөтен еркектерден өте сақ болуы, əуреттерін (дененің жабылуы қажет жерлерін) жасыруы, олардың көз алдында қарауын болдырмауы, аса қажет болмаса, бейтаныс адамдармен сөйлесуі жəне əйелдің ашық түрде сөйлесуіне болмайды. Үйден тыс жерде шешінуге болмайды, оған тыйым салынады. Мұны растайтын оқиға Əбу Дауд жеткізген хадистердің бірінде келтірілген. Шамдық əйелдер Айшаға келгенде, олардың қайдан келгенін біліп, өз елдерінде əйелдер моншаға барады деп ойлап, Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын): «Кімде-кім киімін сыртынан шешіп тастаса. Күйеуінің үйі Алла мен оның арасындағы пердені жыртады!» (Ибн Мажа). Құран Кəрімнің «Нұр» сүресінде əйелдер туралы: «Мүміндерге айт: көздерін төмен түсіріп, жыныс мүшелерін сақтасын жəне əшекей бұйымдарын өздерінен көрінетін нəрселерден басқа көрсетпесін. Кеуделеріндегі саңылауларға жамылғыларын тастай берсін, əшекей бұйымдарын күйеулеріне көрсетпесін…». Əйел күйеуінің сырын ашпауы керек, кемшілігін ешкімге айтпауы керек. Бұл ерлі-зайыптылардың интимдік өмірінің құпияларына да қатысты. Бұл тіпті мұсылман жинағына енген Мұхаммед пайғамбардың хадисінде де айтылған. Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) қиямет күні əйелімен оңаша қалып, сырын айтатын адам Алланың алдында ең төмен болатынын айтты. Бұл əйелдерге де қатысты. Исламдағы əйел өзін бала тəрбиесіне арнап, оларға сабырмен қарап, дін негіздерін үйрету үшін барын салуы керек. Күйеуінің басқа некеден туған балаларына да өз баласындай қарауы керек. Мүмін аналар Исламдағы əйелдерге үлгі болуы керек. Некеге тұрған мұсылман əйел үшін Исламда ер адамның отбасына қамқорлық жасау жауапкершілігінің ауыртпалығын көтеретінін, əйелі мен оның əл-ауқаты, оның ішінде балалары мен ата-анасы үшін материалдық жауапкершілікті өз мойнына алатынын түсіну бірінші кезекте болуы керек. Сондықтан əйел күйеуін əр нəрседе түсінуге тырысып, егер оның əрекеті шариғат ережелеріне қайшы келмесе, оның жағында болуы керек.
Хадистердің бірінде Муаздың Шамадан оралғаннан кейін Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сəлемі болсын) алдында жерге тағзым еткені айтылады. Пайғамбарымыз Мұхаммед: «Уа, Муаз, бұл не?» – деп сұрады. Ол былай деп жауап берді: Шамға келгеннен кейін мен оның тұрғындарының өздерінің ақсүйектері мен рубасыларының алдында жерге тағзым етіп отырғанын көрдім жəне сіздің алдыңызда солай істеймін деп ойладым. Алла Елшісі: «Мұны істеме. Расында, егер мен басқа біреуге сəжде етуді бұйырсам, əйелге күйеуінің алдында сəжде етуді бұйырар едім» (Ибн Мажа). Екінші əйелдің де Исламда бірінші əйел сияқты құқығы бар. Исламда бірінші əйелге екінші əйелге тəкаппарлық көрсетуге тыйым салынған. Исламда əйелдер арасындағы қарым-қатынас өзара түсіністік пен өзара көмекке құрылуы керек. Ешқайсысы отбасылық міндеттерін орындаудан бас тартпауы керек.
Əйелдің күйеуінің алдындағы міндеті мен жауапкершілігіне қатысты да, керісінше де Ислам ережелерін өте айқын белгілеген. Күйеуге əйеліне ең жақсы жəне əділ күйеу болу үшін онымен қалай əрекет ету керектігі туралы нақты нұсқаулар бар.
Мұсылман əйелімен немесе жұбайымен қарым-қатынаста Пайғамбар Мұхаммедтің (ﷺ) əйелдерімен қарым-қатынасынан үлгі алуы керек. Пайғамбардың ﷺотбасы жəне неке қатынастары туралы хадистері де оған жол көрсетуші болуы керек. Əйеліңіздің сыртқы келбеті сұлу ма, қарапайым ма, мінезі күрделі немесе қарапайым болғанына қарамастан, мейіріммен қарауыңыз керек – бұл мұсылман күйеуінің басты парызы жəне мұсылман отбасының басты ережесі. Мұсылман ерлі-зайыптылардың қарым-қатынасының негізі – теңдік. Шариғат тұрғысынан əйелдің не істей алатынын күйеуі тыймауы керек. Қандай да бір себептермен келіспеушілік болса да, ер адам шыдамды болуы керек. Ер адам əйелінің ерекшеліктерін білу үшін оның мінезін жақсырақ зерттеуге тырысуы керек, ал егер отбасында жанжал туындаса, оны өшіре алады. Ер адам əйеліне деген сүйіспеншілік, шыдамдылық, құрмет танытуы керек, бірақ оның қыңырлығына, жаман мінез-құлқына немесе өз еркіне ермеуі керек, өйткені күйеуінің отбасында беделі əрқашан жоғары болуы керек. Күйеу əйеліне сараң болмауы керек, ол оны мүмкіндігінше материалдық жағынан қамтамасыз етуі керек, бірақ шамадан тыс ысырапшылдық пен шектен шығуға жол берілмеуі керек, өйткені бұл əйелде азғындықты тудыруы мүмкін. Күйеуінің əйелі алдындағы ең маңызды міндеттерінің бірі – əйеліне діни білім беру жəне оның Ислам ережелерін сақтауын қадағалау. Күйеу өзінің сүйікті əйелі мен басқа əйелдеріне, тіпті олардың арасында махаббат болмаса да, оларға назар аудармау жəне жақсы қарым-қатынас жасау арқылы оларға нұқсан келтірместен, сондай-ақ төменде көрсетілген барлық негізгі құқықтарды сақтай отырып, əділетті болуы керек. Мұсылман жанұясындағы əйелі мен күйеуі туралы Мұхаммед пайғамбардың хадистері күйеуінің сабырлық пен даналықты көрсетуі, əйелінің кемшіліктеріне шыдамдылық танытуы жəне оны мүмкіндігінше жақынырақ білуге ұмтылуы, жəне оның бойындағы ізгі қасиеттерді жақсы көріңіз. Жүкті əйелге ерекше көңіл бөлу керек, өйткені жүкті əйел Исламда жоғары мəртебеге ие.
Исламдағы бұрынғы əйелге қатысты айтатын болсақ, мұсылман ажырасқаннан кейін оның сырын, кемшіліктерін, жеке мəліметтерін айтпай, оған мейірімділік танытуы керек.
Мұсылмандық некенің негізінде махаббат жатыр. Шариғат сүйіспеншілікті құптайды жəне тек Ислам құптамайтын нəрселерге тыйым салады: некеден тыс жыныстық қатынас. Шариғат ерлі-зайыптыларға белгілі бір жақын қарым-қатынастарды сақтауды бұйырады. Мұсылмандарға тек неке аясында немесе кəнизакпен жыныстық қатынасқа түсуге рұқсат етілген. Шариғат еркек пен əйел арасындағы жыныстық қатынастың барлық басқа жағдайларын зина деп анықтайды. Ислам əйелдердің етеккір кезінде жыныстық қатынасқа түсуге, анальді жыныстық қатынасқа жəне босанғаннан кейінгі қан кету, ауру немесе ораза ұстау кезінде жыныстық қатынасқа тыйым салады. Бір топ теологтар ауызша жыныстық қатынастың бұл түріне тыйым салады. Тыйым салынған секс түрлеріне мастурбация, топтық секс, хайуандық, анальды секс жəне лесбияндық қарым-қатынас жатады. Бұл пікірді ислам теологтарының басым көпшілігі ұстанады.
Зорлау жəне гомосексуализм сияқты сексуалдық əрекеттер өліммен жазаланады. Əйелімен жыныстық қатынас кезінде күйеуі ұрықтандыруды болдырмау үшін мүшеқапты қолдана алады немесе жыныстық қатынасты үзуі мүмкін, бірақ жүктілік ананың өміріне қауіп төндіретін жағдайларды қоспағанда, исламда түсік жасауға тыйым салынады. Ерлі-зайыптылардың алғашқы неке түніне қатысты да шариғат ережелері бар. Ер адам неке түнінде əйелін емдеп, қамқорлық жасауы керек. Асма бинт Язид əс-Сақаннан жеткен хадисте алғашқы неке түні туралы айтылады. Асма Айшаны Мұхаммед пайғамбарға киіндірді. Пайғамбарымыз Мұхаммед кіріп Айша анамыздың қасына отырғанда жас жұбайларға сүт сыйға тартылды. Ол одан ішіп, сосын Айшаға берді, бірақ ол тым ұялшақ болды. Біз: «Алла Елшісінің қолынан бас тартпа, мынаны ал», – дедік. Əйел сыпайы түрде оны алып, ішті, сосын ол: «Достарыңа айт», – деді. (Ахмад). Ерлі-зайыптылар бірге намаз оқуы керек. Алғашқы неке түнінен кейін ер адам əйелімен, егер бұрын пəк болған болса, жеті түн болуы керек. Ал егер əйелі үйленген болса, күйеуі бірінші неке түнінен кейін əйелімен үш түн бірге болуы керек. Күйеуі кем дегенде төрт айда бір рет əйелімен жыныстық қатынасқа түсуге міндетті. Егер оның бірнеше əйелі болса, оларға бірдей көңіл бөлу керек. Ислам əйелдің өз міндеттерімен бірге күйеуімен бірдей құқықтары бар екенін айтады. «Əйелдер мен ерлердің құқықтары тең». Күйеуі əйелінің өз құқықтарын сақтауын қамтамасыз етуге міндетті. Қаржылық құқықтар. Оларға мыналар жатады: күйеуінің əйеліне өзінің құрметін білдіру жəне оны толық қауіпсіздікпен қамтамасыз етуге дайындығын білдіру үшін некеде тұрғанда беруге міндетті махр немесе сыйлық; күйеуінің барлық некедегі материалдық қолдауы: əйелге некеде жетекші рөл беріледі, ал күйеуі əйелін киіммен, баспанамен жəне тамақпен қамтамасыз етуге, сондай-ақ отбасылық шаруашылыққа байланысты барлық шығындарды көтеруге міндетті. Қаржылық емес құқықтар. Оларға мыналар жатады: ер адам əйеліне мейірімді, құрметті болуы керек жəне отбасында тиранға айналмауы керек; Ер адам өзінің барлық əйелдеріне бірдей көңіл бөлуі жəне құрметтеуге тиіс, олардың ешқайсысының құқықтарына немесе мүмкіндіктеріне қол сұғуға құқығы жоқ; Ер адамның əйелге физикалық немесе моральдық зиян келтіруге құқығы жоқ. Мұсылман мен мұсылман емес əйел арасында ника жасалуы мүмкін, яғни мұсылмандар кітап иелерінен (яһудилер немесе христиандар) болса, мұсылман емес əйелге үйлене алады. Бұл туралы Құран Кəрімнің «Тамақ» сүресінде (5-аятында) айтылады: «Бұрынғы кітап берілгендерден пəк əйелдерді əйелдікке алуға рұқсат етілді». Бірақ қазіргі ислам əлемінде мұндай некеге сақтықпен қарайды, өйткені күмəн тудыратын бірқатар себептер бар. Басқа діндегі əйелді жақсы көретін мұсылман мұсылман əйелдердің некеге тұру мүмкіндігін шектейді, өйткені олар мұсылман емес, тіпті ол кітап иелері болса да үйлене алмайды. Сондықтан дінтанушы ғалымдарды мұсылман əйелі жарын қалай іздейді деген сұрақ қатты мазалайды. Кітап иелерінен мұсылман емес əйел мұсылманға үйленгенде, балаларын Ислам негіздері бойынша тəрбиелеуі керек. Мұсылман əйелінің бұл үшін қажетті білімі болса, мұсылман емес əйел мұсылман əйелдің ана сүтімен сіңіргенінің бəрін үйренуі керек. Демек, исламдағы конфессияаралық неке үшін олардың қосылуына шариғат рұқсат беруі үшін бірқатар шарттар орындалуы керек: əйел үйлену тойынан кейін исламды қабылдайтынына немесе оның нұсқауы бойынша бала тəрбиелейтініне уəде беруі керек.
